Het eerste interview over mijn basisinkomen zit erop

Hoewel mijn nieuwe boek pas op z'n vroegst volgend jaar zomer verschijnt, heb ik mijn eerste interview over het basisinkomen er alweer opzitten. Of eigenlijk ging het de hele tijd over een "basic income", want ik werd geïnterviewd en gefilmd door een Franse student die het plan heeft opgevat om een documentaire te maken over dit actuele onderwerp. Na afloop van het twee uur durende gesprek wilde hij een goedkoop hotel in Rotterdam zoeken, maar in plaats daarvan lieten we hem gratis overnachten in onze Bell-tent om hem vanmorgen te verrassen met een ontbijt met Hollandse aardbeien en hagelslag.  

Voordat ik Elie Roesch oppikte had hij al gesproken met Frans Kerver (de eerste Nederlander met een basisinkomen) en Anna van Dalen (de eerste vrouw met een basisinkomen). Vervolgens belandde hij in mijn achtertuin om een gesprek te voeren over de vraag wat het met je doet als je je zestig maanden niet druk hoeft te maken over alle rekeningen die moeten worden betaald. Want ik heb genoeg gespaard om mezelf vijf jaar lang een maandelijks bedrag uit te keren van 1000 euro netto. Dat is óók een soort crowdfunding, alleen heb je het gehele bedrag zelf bij elkaar gespaard en hoeft er niet te worden geloot.

Er zijn mensen die zeggen dat dat natuurlijk geen echt basisinkomen en dat klopt ten dele. Je kunt namelijk ook zeggen dat ik aan het rentenieren ben of aan het interen op mijn spaargeld. Op dezelfde manier kun je aanvoeren dat ik mijn eigen bijstand betaal, een soort privé-VUT organiseer of mezelf alvast AOW uitkeer. Roesch maakte daar geen punt van en was vooral blij dat mijn experiment vijf jaar duurt omdat je dan pas écht radicale stappen durft te zetten en conclusies kunt trekken. Bij een basisinkomen van een jaar weet je dat je twaalf maanden later alweer in je eigen onderhoud moet voorzien en ben je bij voorbaat al met die einddatum bezig terwijl ik mezelf een 12-jarige voel aan het begin van een lange, lange vakantie waarin nog van alles kan gebeuren.

Het ging uiteraard over de haalbaarheid van een dergelijk systeem en om de betaalbaarheid, maar er kwamen ook filosofische kwesties aan de orde. Voor het eerst hoorde ik mezelf hardop zeggen dat het huidige systeem niet lang houdbaar meer is en aan alle kanten in zijn voegen begint te kraken. Europa rafelt uiteen, in Italië is het banksysteem feitelijk al failliet en tegelijk nemen de verschillen tussen arm en rijk toe - ook tussen kansarm en kansrijk. Dat kan leiden tot de opkomst van extremistische partijen, maar ook tot een implosie van het neoliberale marktkapitalisme op een abrupte manier waar we ons nu nog geen voorstelling van kunnen maken.

Vraag is of het basisinkomen - in welke vorm of gedaante ook - een utopie is of een uitweg. Het is in ieder geval een radicaal andere denkrichting die minder schadelijk is voor mens en milieu. Veel van wat ik inmiddels over dit onderwerp heb bedacht en opgeschreven (en op deze plek nog even voor me houd), werd nu hardop geformuleerd. Ik kon hem meteen ook vertellen dat de voorzichtige experimenten met een vorm van regelarme bijstand die hier op 1 januari 2017 van start zouden gaan in steden als Nijmegen, Groningen en Utrecht in ieder geval een paar maanden moeten worden uitgesteld omdat de overheid nogal halsstarrig is en weinig toeschietelijk.

Frans Kerver heeft zijn experiment er net op zitten, Anna van Dalen is er net mee begonnen en ik ga mijn derde maand in. Op 1 juli heb ik mezelf weer 1000 euro uitbetaald van mijn spaarrekening en dat begint al zo'n routine te worden dat het bijna lijkt of ik een toelage krijg van een instantie. In die zin pakt het experiment precies zo uit als ik hoopte: ik kan kiezen wat ik doe en dat betekent soms ook dat ik vriendelijk bedank voor bepaalde opdrachten omdat ik er geen zin in heb en omdat ik me realiseer dat méér geld meestal helemaal niets toevoegt. Want dat doet een basisinkomen met je: je gaat er weer eens echt voor zitten om te bepalen wat je nu precies zou moeten beschouwen als "basisbehoeften".

Gisteren werd dat weer eens duidelijk, want op het lijstje staat in elk geval: goed eten in goed gezelschap en op een prachtige plek met heerlijk windstil weer. Helaas moest ik mijn plek in de tent een nachtje afstaan, maar bij basisbehoeften horen denk ik ook kernwaarden als gastvrijheid, vriendelijkheid en medemenselijkheid. Ik hoefde maar één tel te denken aan de ouders van deze dappere 18-jarige (die ongeveer net zo oud zijn als wij) om te besluiten dat ik hem niet meteen na het gesprek terug zou brengen naar een armzalig hotel in een achterbuurt van mijn geboortestad. In plaats daarvan hebben we er een soort gratis campinmygarden van gemaakt, de hele avond Franse muziek gedraaid van zanger Raphael en hem nog even de molen van Rijsoord laten zien zodat hij thuis kan laten zien waar hij nou eigenlijk precies geweest is.