Precies op de dag dat ik hypotheekvrij werd begon alles te schuiven

Toen ik begin dit jaar het manuscript inleverde voor mijn nieuwe boek, dacht ik heel even dat ik voorlopig wel klaar was. De serie boeken die begon met Hypotheekvrij! uit 2012 kreeg een waardig slot met een titel die zowel een terugblik suggereerde als een bescheiden triomf. Op 1 maart 2020 waren we eindelijk hypotheekvrij en zo heette ook het gelijknamige boek. Wie mij op dat moment had verteld dat ik al begonnen was aan een opvolger voor het boek goed en wel in de winkel lag, zou ik voor gek hebben verklaard. Toch heb ik zojuist een kant en klaar manuscript richting uitgever gestuurd over de toestand waar we nu nog steeds middenin zitten.

lk zal binnenkort toelichten hoe dit boek is ontstaan (en waarom het helemaal niet gek is dat juist ík het heb geschreven), maar op deze plaats gun ik de lezer graag een blik achter de schermen. Grappig genoeg besloot ik om dit boek daadwerkelijk uit te geven toen ik het voorwoord teruglas dat ik maanden eerder al op papier had gezet. Ik zeg grappig genoeg, omdat ik uiteindelijk een geheel nieuw voorwoord heb geschreven dat algemener is én actueler. In tegenstelling tot wat de naam suggereert, schrijf je een voorwoord namelijk pas als laatste, wanneer je een duidelijk beeld hebt waar het boek over gaat en waar het verhaal heengaat.

Wat hieronder staat, is in zekere zin het voorwoord van mijn nieuwe boek, maar ook het voorwoord van een ander boek. Ik schreef het in het heetst van de strijd, zonder te weten waar de pandemie ons precies zou brengen en zonder te beseffen dat het coronavirus ons in december nog steeds in een ijzeren greep zou houden. Ik denk zelfs dat we pas tegen het einde van 2021 min of meer verlost zullen zijn van het virus en dus ook pas echt plannen kunnen gaan maken voor 2022. In de tussentijd wens ik iedereen veel leesplezier met dit voorwoord dat ik uit de prullenbak heb gevist en heb gladgestreken zodat je het in februari kunt vergelijken met de gedrukte versie.

Dit boek begint op het moment waarop ik een punt zette achter het vorige. Letterlijk. Nadat ik het manuscript had ingeleverd van mijn boek Eindelijk hypotheekvrij! verwachtte ik dat we een frisse start konden maken. De verschijning van mijn nieuwe boek viel precies samen met het begin van de lente, dus vanaf nu zou elke dag de zon schijnen in onze hypotheekvrije achtertuin.

We meerden aan met ons bootje in de veilige haven waar we zo lang naar op weg waren geweest en zouden de rest van onze tijd hier doorbrengen in de luwte. Op 1 maart 2020, de dag dat onze hypotheek officieel afliep, boekten we een tafel in ons vertrouwde pizzarestaurant om deze heuglijke dag te vieren. De serveerster maakte die avond een foto waarop we alle zes lachend - en vooral nietsvermoedend - in de camera blikken. Wat we op dat moment niet konden weten, is dat dit voorlopig de laatste keer was dat we een restaurant van binnen zagen. Het zou ook de laatste keer zijn dat we zo onbekommerd bijeen waren als gezin.

Meer dan tien jaar lang hadden we in de veronderstelling verkeerd dat we op dit moment aan een heel nieuw hoofdstuk in ons leven zouden beginnen. We hadden vanaf nu elke maand meer te besteden en veel meer tijd om te genieten. We droomden over van alles en nog wat, maar nu al voelt het alsof we in oude vakantiefolders aan het bladeren waren in een platgebombardeerde stad. Want toen we de pagina omsloegen, zagen we alleen maar een zwarte bladzijde. In plaats van een golf van opluchting, was er die golf van besmettingen die vanuit het zuiden op ons afkwam en waar beleidsmakers veel te lang naar staarden als konijnen in een felle lamp.

Dus begon ik met aantekeningen maken. Voordat half Nederland begon te hamsteren. Voordat er gevochten werd om rollen toiletpapier en woedende mensen lege stellingen omver trapten. Voordat de aandelenkoersen bijna gehalveerd waren. Voordat duidelijk was dat ook jongeren besmet konden raken met het virus en zouden sterven onder de handen van wanhopige artsen. In zekere zin zou je kunnen zeggen dat ik aan het boek Eindelijk hypotheekvrij! nog eens 24 hoofdstukken toevoeg over wat toen heel even aanvoelde als het nakende einde der tijden.

Deze crisis is de grote gelijkmaker. Natuurlijk hadden de rich & famous zich al in een vroeg stadium teruggetrokken in onneembare burchten (daar ging ik tenminste van uit want daarover ging het in die begindagen nog helemaal niet), maar de rest had een lootje in de hand met precies dezelfde winkans. Niet voor niets (en even nietsvermoedend als tijdens dat etentje in dat familierestaurant) had ik in Eindelijk hypotheekvrij! al genoteerd dat een afgelost huis je niet immuun maakt.

Al in een vroeg stadium noemde ik de epidemie een demasqué, waarbij de schapen van de bokken zouden worden gescheiden. Dit was het failliet van het financiële stelsel, het einde van het globalisme en de doodsteek voor onze dromen en illusies. Het zou zelfs zomaar kunnen dat Rutger Bregman meteen de titel van zijn laatste boek in de praktijk kon toetsen in plaats van te verzanden in wetenschappelijke onderzoekjes. Zouden de meeste mensen inderdaad deugen? En waren blondjes inderdaad de betere beleggers of ging iedereen het schip in als de romp scheurde en de boeg vol water stroomde?

Wat ik wel wist, nog voordat Mark Rutte op een maandag het volk toesprak terwijl Thorbecke over zijn schouders meekeek, is dat dezer dagen geschiedenis werd geschreven. Ik kende de afloop niet en wist helemaal niet of ik het zelf tot de aftiteling levend zou volhouden, maar dit was een waar kantelmoment. Voor de kredietcrisis had ik al zware woorden gebruikt als ‘mijn persoonlijke watersnoodramp’, maar dat was met terugwerkende kracht iets om je voor te schamen.

Betekende de kredietcrisis een scharniermoment in mijn persoonlijke leven, dit was een breuklijn in de beschaving. Wat deze wereldwijde ramp toch zo hoogstpersoonlijk maakt is het feit dat hij losbarstte precies op het moment dat wij hypotheekvrij waren. Je kunt dus zeggen dat we fanatiek zijn gaan aflossen vanwege een zware economische crisis en het allerlaagste muntstuk in de brievenbus van de bank lieten glijden op het moment dat de eerstvolgende zich aandiende.

Dat is toeval natuurlijk, maar zo bizar en zo frappant, dat ik er nog steeds niet over uit kan. Er zijn verbijsterende dingen gebeurde nadat in Wuhan dat allereerste ziektegeval werd vastgesteld, maar dit is voor mij persoonlijk nog steeds niet te bevatten. Het verklaart ook waarom ik vanaf de eerste dag tamelijk somber gestemd was. Ik had jaren gespaard voor een cruise en nu dobberde datzelfde droomschip in quarantaine op een van onze wereldzeeën. In zekere zin was ik een Britse vakantieganger die op Heathrow hoopvol instapte om vervolgens mee te maken hoe het vliegtuig halverwege  rechtsomkeert maakte.

Hoewel ik mijn aandelen in november 2019 al had verkocht vanwege een vaag – en met terugwerkende kracht nogal treffend – voorgevoel, kon ik mijn ogen niet afhouden van de kelderende aandelenkoersen. Op sommige dagen verdampt het aanvullend pensioen van mijn vrouw net zo hard als de poolkappen waarover we ons in een ander, onschuldiger tijdsgewricht zo druk hadden gemaakt. Al snel was ik murw, alsof die grafiek niet echt was, maar zomaar een uitschieter van een peuter van wie de motoriek nog niet zo goed was ontwikkeld.

Zo was ik niet terechtgekomen in een hypotheekvrij hiernamaals, maar in een zombieplaag zonder zombies. Het dagelijks leven was veranderd in een déja vu, niet alleen omdat ik dit tijdens de kredietcrisis allemaal al een keer had meegemaakt, maar ook omdat dit zo deed denken aan al die post-apocalyptische films en series die ik tijdens mijn leven had gezien. Opeens zat ik ook weer met een oude vergeelde thriller op schoot waarin ik schrijf over een pandemie. In die zin was ik niet alleen terechtgekomen in een nachtmerrie, maar ook in een oud scenario uit 1997 dat ik zelf had geschreven.

Als werktitel voor mijn nieuwe boek – mijn achttiende alweer, terwijl ik eigenlijk dacht dat ik na nummertje zeventien al definitief was gestopt – had ik gekozen voor: ‘het jaar nul’. Natuurlijk zou het zo niet in de winkel komen te liggen, maar voor elk boek maak ik een werkmap aan. Zo heette het mapje dat in 2012 zou resulteren in het boek Hypotheekvrij! bijvoorbeeld ‘leven zonder hypotheek’. Maar nu dacht ik aan een big reset. Aan Year Zero en ook een beetje aan Stunde Null.

Dat was voordat ik een oud-collega hoorde vertellen over een orthodox familielid in Israël dat ervan overtuigd was deze gebeurtenissen de komst aankondigden van de Messias. Dat zou inderdaad een heel goede reden zijn voor een nieuwe jaartelling, maar zelf dacht ik meer in termen van wederopbouw. Niemand kon weten hoe lang dit zou duren, net zoals Rotterdammers in hun kapotgebombardeerde stad niet konden weten dat het precies vijf jaar zou duren voordat de Duitsers definitief waren verslagen.

Wel wist ik dat vanaf nu alles anders zou zijn, al was het maar omdat we er collectief van doordrongen raakten dat alles wat ons dierbaar is van het ene moment op het andere van ons kon worden afgenomen. Dit was wat al die vluchtelingen uit Syrië wisten. Dit was de hel waar iedereen doorheen moet als de arts een verdacht plekje op een röntgenfoto heeft gezien en je de medische mallemolen ingaat. We hadden 11,5 jaar geploeterd om eindelijk vaste grond onder de voeten te krijgen en nu begon opeens alles te schuiven.

Dit is mijn verhaal en dat van ons allemaal.

Op 56-jarige leeftijd ben je natuurlijk niet meer 'in de kracht van je leven'

Eigenlijk was ik van plan om pas weer te gaan bloggen als het buiten de hele dag regende, maar afgelopen zaterdag las ik een interview waardoor ik - heel modern - 'getriggerd' werd. Daarin vertelt journalist en trendwatcher Hans Steenbergen (61) over zijn hartinfact en het boek dat hij over dat onderwerp schreef. Niet alleen ging ik in zijn verhaal onbewust op zoek naar de risicofactoren in zijn dagelijks leven, mijn blik bleef vooral hangen op de vaststelling je je op je 56ste 'in de kracht van je leven' zou zijn.

Voor de goede orde: het gaat me niet om een schuldvraag of om 'victim blaming', maar om inzicht in een gezonde levensstijl. Je kunt als mens een aangeboren hartafwijking hebben of zonder het te beseffen kampen met een veel te hoog cholesterolgehalte. Toch kwam ik na lezing van het interview in het AD Magazine tot een opsomming van ongezonde gewoonten die mogelijk hebben bijgedragen tot het hartinfarct op z'n 56ste.

Zo vertelt hij dat hij voor zijn werk de hele tijd over de wereld reist, elk jaar ruim 50.000 autokilometers aflegt en regelmatig aan het praten en borrelen is tot in de late uurtjes. Als hij het over zijn werkplek heeft, dan gebruikt hij daarvoor de uitdrukking 'moordend tempo'. Misschien doet hij dat met opzet, maar het geeft al aan dat er inderdaad zoiets bestaat als te hard werken. In een van mijn boeken heb ik stress zelfs al eens een sluipmoordenaar genoemd.

In de periode na zijn infarct nam hij noodgedwongen een tijdje gas terug. Toen ik las hoe zijn dagindeling er in die tijd uitzag, schoot ik bijna in de lach omdat het bijna identiek is aan mijn dagelijkse leven. Ik heb bij mijn weten nog nooit een middagdutje gedaan, maar verder is bovenstaande beschrijving één op één te vertalen naar mijn situatie. Het grote verschil is dat ik op mijn 55ste met een soort vroegpensioen ben gegaan en hooguit aan het herstellen ben van de bijna burn-out waar ik in de laatste vier jaar van mijn werkzame leven tegenaan liep.

Natuurlijk is het lastig om zomaar uit de ratrace te stappen, want je zit als mens vast aan allerlei (financiële) verplichtingen. Tegelijk is bovenstaand dagritme geheel stressloos. Niet voor niets grap ik wel eens dat de kans groter is dat ik malaria oploop door een mug in mijn slaapkamer dan dat ik met deze manier van leven ooit nog geveld word door een burn-out. Ik ga elke avond om elf uur naar bed en sta na acht uur slaap verkwikt op zonder dat ik de wekker hoef te zetten.

Veelzeggend (en misschien wel alles verklarend) is zijn uitspraak dat hij door een hartaanval werd getroffen op het moment dat hij 'in de kracht van zijn leven was'. Dat is natuurlijk onzin. Op je 56ste ben je met een beetje goede wil nog van middelbare leeftijd, maar in biologische zin ben je 'over the hill'. Nog niet zo heel lang geleden ging je op je 56ste in de VUT. Het is in elk geval al heel lang geleden dat iemand van 56 de Tour de France won.

Met een kind van 12 en een jongere partner (gok ik) lijkt het misschien of je nog in een heel andere levensfase zit, maar in werkelijkheid heb je de leeftijd om opa te worden en met vroegpensioen te gaan. Het is prima om jong van geest te blijven, zolang je je grenzen maar bewaakt en doordrongen bent van het feit dat je allang geen twintig meer bent. Vaak zie je dat mensen juist het omgekeerde doen en door fanatiek te sporten en hard te werken proberen te bewijzen dat ze nog lang niet zijn uitgerangeerd.

Zijn boek staat op mijn leeslijst en ga ik met belangstelling lezen. Ook ben ik oprecht nieuwsgierig hoe hij zijn leven nu heeft ingericht, al was het maar omdat hij twee jaar ouder is dan ik. Als ik de 61 haal, ben ik al zes jaar met een soort van vroegpensioen. Dat is niet altijd mogelijk en lang niet voor iedereen weggelegd, maar ik leid nu zo'n kalm en stressloos leven dat ik al doodmoe wordt als ik alleen maar de CV lees van Hans Steenbergen.

Wie alles door een feministische bril bekijkt, ziet overal seksisme

Afgelopen week werd ik op een ochtend wakker met in mijn hoofd de gedachte dat er een opvallende parallel is tussen wat feministen het 'patriarchaat' noemen en wat door zwarte activisten wordt aangeduid als 'institutioneel racisme'. In beide gevallen gaat het om een onzichtbare vijand die alom aanwezig is en tegelijk ongrijpbaar. Zelfs de woordkeus is identiek, want het is maar een klein stapje van white privilige naar male privilige of van de slavernij naar een huissloof.

Voor alle duidelijkheid: dit is dus niet meer dan een allereerste verkenning van een interessant onderwerp en ook een bescheiden inkijkje in het brein van een schrijver. Toen ik thrillers schreef, begon ik steevast te werken aan een nieuw boek zonder dat ik enige idee had hoe het verhaal zou aflopen. Vaak schoot me de ontknoping op dezelfde manier en op hetzelfde moment te binnen: na een nacht slapen, waarin mijn hersencellen op hun gemak aan het herschikken waren geweest.

Nadat ik bovenstaande observatie op Twitter had geplaatst, kreeg ik natuurlijk niet alleen maar bijval. Kom je (als witte man) aan een van beide begrippen, dan doe je bij voorbaat alles fout. Ik begreep zelfs dat je als man tegenwoordig niets meer zou mogen zeggen over een onderwerp als abortus, omdat het een vrouwenzaak is en alleen vrouwen zich in zo'n situatie kunnen inleven. Onzin natuurlijk, want als romanschrijver kroop ik het ene moment in de huid van een serieverkrachter en even later in die van een 16-jarig, misbruikt meisje dat zichzelf sneed.

In mijn boeken (en dan heb ik het vooral over de titels die na 2008 zijn verschenen) laat ik zien dat je elk onderwerp van verschillende kanten kunt bekijken. Dat kan echter alleen maar als je de wereld niet definieert vanuit een rotsvast geloof of een vastomlijnde ideologie, want dat leidt steevast tot oogkleppen en een starre blik. Wie alles bekijkt door een feministische bril, ziet overal seksisme en precies hetzelfde geldt voor racisme.

Het feminisme strijdt niet alleen voor gelijke rechten, maar ook tegen het patriarchaat. Dat is een historisch ontstaan mannenbolwerk dat erop gericht is vrouwen uit te sluiten en stelselmatig achter te stellen. Nog steeds krijg ik met enige regelmaat te horen dat vrouwen in ons land worden behandeld als 'tweederangsburgers'. Dat zogenaamde patriarchaat is succesvol in het onderdrukken van vrouwen zonder dat je er precies je vinger op kunt leggen of het kunt terugvoeren op één organisatie of individu. Het is hardnekkig, maar het is ook een beetje een ongrijpbaar krachtenveld.

En zo lag ik op een ochtend in bed te mijmeren over de vaststelling dat dat wel een beetje lijkt op de term 'institutioneel (of systemisch) racisme'. Het is hardnekkig en het is overal, het zit diep verankerd in het hele systeem en het gaat eeuwen terug in de tijd. Die (vermeende?) parallel smeekt om een doorwrochte masterscriptie, maar ik volsta hier met een eerste verkenning, inclusief de vaststelling dat  'male privilige' en 'white privilige' heel dicht bij elkaar liggen en dat beide stromingen niets voorstellen zonder hun eigen zelfbedachte idioom vol daders en slachtoffers.

Voordeel van een dergelijk wereldbeeld, is dat het duidelijkheid verschaft en de wereld indeelt in goed en kwaad. Het levert voldoende brandstof voor een levenslange strijd en vormt een lucratief verdienmodel. Je hoort ergens bij, levert een rechtvaardige strijd en staat aan de goede kant van de streep. Bovendien kan het dienen als verklaring - en daarmee als excuus - voor eigen falen. Wie niet bereikt wat hij graag had willen bereiken, kan dat altijd wijten aan krachten in het systeem die bepaalde groepen systematisch op achterstand zetten. Bovendien kun je op voorhand elke lastige discussie winnen door de opponent weg te zetten als 'seksist' of 'racist'.

In een goede krant staan soms net zo goed foute koppen

Afgelopen weekend stond er een groot artikel in De Volkskrant over een onschuldige jongeman die per ongeluk werd aangezien voor een terrorisme-verdachte en bij zijn hardhandige arrestatie door een kogel werd geraakt. In de bijbehorende kop wordt hardop de vraag gesteld of hem dat ook zou zijn overkomen als hij 'wit was geweest'. Dat is een wat tendentieuze vraagstelling, want met een Aziatisch uiterlijk zou hij evenmin aan het signalement hebben voldaan. Daarmee lift de krant gemakzuchtig mee op de maatschappelijke verontwaardiging en gooit zo onnodig olie op het vuur. 

Dat we in een beeldcultuur leven, mag gerust een open deur heten. Het schijnt dat een kwart van alle scholieren moeite heeft met begrijpend lezen en dat valt net zo goed te verklaren uit het feit dat het onderwijs verslechtert als uit de vaststelling dat bewegende beelden tegenwoordig allesbepalend zijn. Nu was het altijd al zo dat één foto soms meer zegt dan duizend woorden, maar dat proces is in een stroomversnelling geraakt door computergames, sociale media, internet en het simpele feit dat elke smartphone een camerafunctie heeft.

Deze ontwikkeling verdient een boek - of misschien wel een hele boekenplank - maar heeft in elk geval geleid tot een versimpeling. Je kunt beelden gemakkelijk manipuleren en je kunt de complexe werkelijkheid terugbrengen tot één simpel beeld. De ruim acht minuten film waarin George Floyd het leven laat is heb ik niet eens helemaal uit hoeven kijken om tot de conclusie te komen dat ze weerzinwekkend zijn en getuigen van een ongekende wreedheid en arrogantie. Die knie in de nek is zo'n kracht beeld dat er een standbeeld van zou moeten worden gemaakt (en het zou me zelfs verbazen als dat al niet in de maak is).

Tegelijk kun je vaststellen dat de omstandigheden en achtergronden bij de dood van George Floyd zijn gereduceerd tot één eenvoudig narratief waaraan niet mag worden getornd. Natuurlijk is het verleidelijk om bij elke confrontatie tussen een witte agent en een zwarte verdachte een racistisch motief te vermoeden, maar dat is te simpel en daarmee doe je de werkelijkheid bij voorbaat tekort. Amerika heeft een probleem met politiegeweld, maar het heeft ook een vuurwapenprobleem. De ene verdachte heeft zomaar zijn hand in de zak, de andere houdt een pistool vast.

Wat George Floyd is overkomen, had nooit mogen gebeuren en de betrokken politieman verdient zelf rechtsvervolging. Het kan dat het een onverbeterlijke racist is, maar misschien is het ook gewoon een sadistische schoft. Ook nog niet helemaal opgehelderd is de vraag in hoeverre de twee elkaar goed kenden. Bekend is dat ze bij dezelfde club hebben gewerkt als beveiliger, dus het kan net zo goed een persoonlijke wraakoefening zijn geweest of een vendetta. Ook dan is een racistisch motief niet uit te sluiten, maar dat maakt niet meteen alle agenten racistisch of het hele politie-apparaat overbodig.

Neem bijvoorbeeld de beeldvorming rondom de steekpartij in Reading waarbij drie doden te betreuren vielen en talloze gewonden. In eerste instantie werd het door de politie afgedaan als een 'gewone' steekpartij (alsof zoiets ooit gewoon is of zou moeten zijn), maar later werd het als een terreuraanslag aangemerkt met de aantekening - of misschien moet je zeggen: de aanname - dat de 25-jarige Libische immigrant op eigen houtje zou hebben geopereerd.

Kijk je naar de dodelijke slachtoffers, dan zie je dat het allemaal witte mannen waren, waarvan pas later bekend werd dat het om drie homoseksuele mannen ging. Dat laat tal van mogelijkheden open. Zo kan het dat de dader zijn slachtoffers volstrekt willekeurig heeft uitgekozen, het kan dat hij bewust op zoek was naar witte slachtoffers of naar mensen die er in zijn ogen Brits uitzagen of westers of niet-gelovig. Maar ook niet uit te sluiten valt dat het om een 'hatecrime' gaat. Zo zie je hoe lastig een gebeurtenis te duiden is, want je zou dit ook zo kunnen framen dat de straten morgen gevuld zijn met boze mensen en regenboogvlaggen.

Voor alle duidelijkheid: het gaat mij alleen om de aandacht voor de zaak George Floyd en de vanzelfsprekendheid waarmee die kwestie als 'racistisch' werd bestempeld, tegenover de bescheiden media-aandacht voor deze zaak en de terughoudendheid om dit te duiden als doelbewuste aanslag op drie homoseksuele mannen. Komt het doordat de dader zelf ook tot een minderheid behoort die wellicht slachtoffer is van systemisch racisme? Is het niet opportuun omdat je mensen die moeite hebben met massa-immigratie niet in de kaart wil spelen? Of versimpelen we de werkelijkheid alleen wanneer dat een bepaalde actiegroep of belangenorganisatie goed uitkomt?

Feit is dat we het een kwaliteitskrant eerder zullen vergeven dat die een tendentieuze of suggestieve kop plaatst dan wanneer dat gebeurt in een krant die 'fout' was in de oorlog en door sommige mensen zelfs als 'racistisch' wordt bestempeld. De grap is - of de ironie - dat juist De Telegraaf heel vaak mensen van kleur in een positieve context aan het woord laat of opvoert zonder daarbij de kleur te benoemen. Volgens mij doe je op die manier veel meer aan het bestrijden van vooroordelen en racisme dan met chronische boosheid, snelle conclusies en simpele beschuldigingen.

Het gaat niet om zwart of wit, maar om vijftig tinten grijs

Afgelopen week onderstreepte ik een passage in de Volkskrant die laat zien dat elk terecht debat gemakkelijk kan ontaarden in totalitarisme. Volgens die passage moet het nu maar eens afgelopen zijn met het 'bothsidism'. Dat is een lelijk, onvertaalbaar woord, maar het komt erop neer dat er nu even geen plaats meer is voor nuances. En dat terwijl ik in mijn boek Een jaar in het donker bijna tot vervelens toe betoog dat er aan elk verhaal altijd twee kanten zitten en dat zich tussen goed en kwaad een enorm grijs gebied bevindt.

De bewuste passage komt uit een stuk over The New York Times. Die respectabele krant ontsloeg een chef van de opinieredactie die een uitgesproken rechts ingezonden stuk had geaccepteerd en geplaatst. Volgens dezelfde chef staat vrije pers voor pluriformiteit en fungeert de krant als platform voor een veelvoud aan meningen en geluiden. Tegenstand kwam vooral van de jongere verslaggevers bij de krant (zeg maar de 40-minners) die minder verdraagzaam zijn als het gaat om afwijkende meningen en absoluter in hun standpunten.

Grappig (of beter gezegd: verontrustend) is dat de opvatting dat de waarheid in het midden ligt door die groep wordt neergezet als 'dogma', terwijl het in werkelijkheid bijna altijd zo is. Die wijsheid komt echter pas met de jaren, want ik ben blij dat ik nooit hoef te discussiëren met een 20-jarige versie van mezelf. Ook ben ik blij dat veel pennenvruchten van mijn hand zijn verschenen in het pré-internet tijdperk en daardoor door de geschiedenis zijn opgeslokt. Ik geloof niet dat ik veel beter of mooier ben gaan schrijven, maar mijn opvattingen zijn wel een stuk genuanceerder.

In 2018 zag ik meer dan 250 films in de bioscoop. Daardoor kwam ik in aanraking met zoveel verschillende gezichtspunten, dat ik alleen maar kon vaststellen dat er voor alles wel iets te zeggen valt en dat je elk onderwerp van verschillende kanten kunt bekijken (in films zelfs letterlijk). Dat lijkt een open deur, maar zorgde bij sommige jonge journalisten voor opengesperde ogen of ontstentenis. Terwijl de vaststelling alleen maar is is dat goed en kwaad geen keurig afgebakende begrippen zijn, maar slechts de uiteinden van een mistig grijs gebied daar tussenin.

In die tijd ging het maatschappelijk debat niet over 'racisme', maar over 'metoo'. Aan dat onderwerp besteedde ik twee hoofdstukken, hoewel ik genoeg aantekeningen had gemaakt om moeiteloos een kwart van het boek mee te vullen. Het standpunt was toen (en is dat misschien nog steeds) dat je slachtoffers van grensoverschrijdend seksueel gedrag altijd op hun woord moet geloven. Dat kun je denken en daar kun je naar handelen, maar dan hoef je bij echtscheidingen voortaan ook alleen nog maar te luisteren naar háár kant van het verhaal.

Dat de waarheid in het midden ligt, is natuurlijk veel te simpel gesteld, al was het alleen maar omdat hij zelden precies netjes in het midden ligt. Beter is het om te zeggen dat er meerdere waarheden naast elkaar kunnen bestaan en ook dat er in ieder mens ruimte is voor tegenstrijdige emoties. Wat ik daarmee bedoel kan ik eenvoudig illustreren met een voorbeeld dat in het verlengde ligt van datzelfde boek. Daarin beschrijf ik de film Girl, over een Vlaamse jongen die op ballet zit en zich gevangen voelt in het verkeerde lichaam.

Het is een indrukwekkende film die ik iedereen aanraad en die de kijker niet onberoerd laat. Je leeft intens mee met de hoofdpersoon, bent getuige van zijn/haar worsteling en twijfelt geen moment aan het feit dat je naar een meisje zit te kijken (ondanks het feit dat de rol gespeeld wordt door een acteur die zelf niet transgender is). Prachtige film, die ook nog eens laat zien dat een dergelijk proces altijd een worsteling zal blijven, hoe begripvol de maatschappij en de directe omgeving ook is.

Voordat de film begon, nam ik plaats achter de leestafel van LantarenVenster om te wachten tot de zaal openging. Toen er tegenover mij een vrouw plaatsnam van mijn eigen leeftijd, registreerde mijn brein in een fractie van een seconde dat ik keek naar iemand die in een mannenlichaam is geboren. Daar zit in mijn geval geen enkel waardeoordeel achter, hooguit de vaststelling dat je hersenen het blijkbaar feilloos aanvoelen als er iets in het plaatje niet helemaal klopt.

Afgelopen week kwam schrijfster JK Rowling onder vuur te liggen door een uitspraak over dit onderwerp die op zich helemaal niet zo wereldschokkend is - of dat in elk geval niet zou moeten zijn. Mensen van mijn generatie zijn opgegroeid met Sonja Barend en hebben dit fenomeen allang geaccepteerd. Dat neemt niet weg dat ik heel even verbaasd was toen ik bovenstaande foto in de krant zag en daarnaast de kop 'zij'. Het blijkt om een vrouwelijke minister uit Zuid-Korea te gaan, maar je brein ziet in eerste instantie een licht kalende man met lang haar.

Als journalist interviewde ik ooit twee mannelijke, heteroseksuele travestieten die zich professioneel lieten opmaken door twee vrouwen (en die tegen hun werkgever hadden gezegd dat een een snipperdag namen). Soms gingen ze op zo'n dag naar een hotelkamer om zich daar om te kleden en een enkele keer waagden ze zich zelfs op straat. Een van hen vertelde dat hij er soms over fantaseerde om een foto van zichzelf als vrouw in huis te laten slingeren, in de hoop dat zijn eigen echtgenote zou zeggen dat ze het 'een mooie vrouw' vond.

Ik vond het een tragisch en moedig verhaal dat vraagt om de vaardige handen van een romanschrijver. Tegelijk vraag ik me af (net als een van de personages uit het tweede seizoen van AfterLife) waar deze categorie is gebleven in de hele lbgtq-discussie en waar in het hele spectrum hij thuishoort. Maar ook hier is de vaststelling dat ik een heel mooi, respectvol en begripvol artikel heb geschreven, terwijl ik tegelijk moeite moest doen mijn gezicht twee uur lang in de plooi te houden. Je kunt dus tegelijk de tragiek zien en beseffen dat je een serieus gesprek aan het voeren  bent met een buschauffeur in vrouwenkleren.

Ook met aflossen ging ik destijds dwars tegen de tijdgeest in

Toen ik in 2008 besloot om versneld mijn hypotheek te gaan aflossen, werd ik door vrijwel iedereen voor gek verklaard. Je was immers 'een dief van je portemonnee' als je extra afloste en moest 'maximaal profiteren van de hypotheekrenteaftrek'. Met dat in het achterhoofd hoeft het niemand te verbazen dat ik ook in andere discussies niet klakkeloos meega in de mores van de dag en het dominante narratief.

Laten we eerst weer eens teruggaan in de tijd. Toen ik als jongen van 20 politicologie studeerde in Amsterdam, kwam ik daar terecht in een links, feministisch bolwerk. Zo kreeg ik tijdens een van de eerste werkcolleges te horen dat alle verschillen in gedrag tussen man en vrouw het gevolg zijn van opvoeding en van socialisatie (dus van verwachtingen en vooroordelen van ouders en opvoeders en stereotypes in boeken en Hollywoodfilms). Ik was pas net van de middelbare school en nog niet droog achter mijn oren, maar dat leek me erg onwetenschappelijk en onwaarschijnlijk).

Dus belde ik met mijn broer (die biologie studeerde in een andere stad) en noteerde op een lijstje alle aangeboren, biologische verschillen tussen mannen en vrouwen. Je kunt je voorstellen dat het niet in goede aarde viel toen ik dat lijstje de eerstvolgende keer opsomde, ook niet bij de aanwezige mannen die de geslachtsdaad als 'onderdrukkend' beschouwden. Je kunt je misschien óók voorstellen dat het lastig is in een dergelijke setting stand te houden als je er als enige iets anders over denkt. Toch denk ik er een kleine veertig jaar later nog steeds ongeveer hetzelfde over.

Over het genoemde onderwerp zegt Douglas Murray iets interessants in het boek dat ik net heb uitgelezen (en dat mooi aansluit op wat ik daar in een van mijn eigen boeken zélf over noteer). Wie iets wil weten over de eventuele aangeboren verschillen tussen man en vrouw, moet maar eens gaan praten met mannen of vrouwen die in transitie zijn en mannelijke of vrouwelijke hormonen krijgen toegediend. Onlangs nog las ik een interview in de krant met een man die vrouw wilde worden en die in één klap afrekende met het idee dat je wordt geboren als blanco blad.

Zodra hij testosteronremmers kreeg toegediend, keerde hij gevoelsmatig terug naar de periode voor de puberteit. Nadat hij vervolgens vrouwelijke hormonen kreeg toegediend, werd hij emotioneel en huilerig. In het boek van Murray staat dat het soms zelfs je voorkeuren verandert als het gaat om muziek en films. Er valt ook te lezen dat het toedienen van testosteron leidt tot meer daadkracht, agressie en geslachtsdrift. In dit tijdsgewricht valt daar echter niet over te praten, want gelijkheid tussen man en vrouw impliceert gelijksoortigheid en inwisselbaarheid.

Oók interessant is dat ik een sociale wetenschap studeerde, maar in die tijd (tussen 1980 en 1988) géén kennis maakte met het moderne jargon dat daarbij hoort. De faculteit aan de UvA was uitgesproken feministisch en marxistisch, maar niemand had het over white privilige, white fragility, institutioneel racisme, intersectionaliteit, culturele toe-eigening, micro-agressie, hate speech en ga zo maar door. Nadat ik was afgestudeerd is er dus een compleet vocabulaire opgetuigd, waarvan voorheen niemand de betekenis kende of zonder voorkennis had kunnen doorgronden.

Interessante vraag - misschien zelfs wel de hamvraag - is wat dat betekent. Hebben sociale wetenschappers met deze nieuwe woorden allerlei misstanden blootgelegd of dienen ze slechts als 'bewijs' voor diepgewortelde discriminatie en racisme? Ik heb de boeken van Gloria Wekker en Anousha Nzume een paar jaar geleden gelezen en was er niet heel erg van onder de indruk. Het is te lang geleden voor details, maar ik herinner me dat ik beide boeken wat onwetenschappelijk en vooringenomen vond, terwijl ze nu als standaardwerken worden beschouwd en als onmisbare leerstof voor witte mensen.

Elke nieuwe generatie heeft recht op z'n eigen verzet, verontwaardiging en verandering (en daar horen ook oudere mensen bij die het vanaf de zijlijn hoofdschuddend gadeslaan). Mijn indruk daarbij is dat retoriek belangrijker is geworden dan de realiteit. Mijn gevoel is ook dat deze manier van actievoeren eerder zal leiden tot rassenrellen dan tot minder racisme. Misschien heb ik het mis, maar in mijn laatste boek (Eindelijk hypotheekvrij!) haal ik een oud opiniestuk aan waarin ik een Europa voorzie vol 'etnische spanningen'. Het onderstreept dat mijn boeken niet alleen over 'aflossen' gaan, maar ook dat de aarde niet gestopt is met draaien op de dag dat ik hypotheekvrij werd.

Valt er nog iets te melden over aflossen als je eenmaal hypotheekvrij bent?

Nu we precies drie maanden hypotheekvrij zijn, begin ik te merken dat het onderwerp 'aflossen' zijn glans begint te verliezen. Niet zo gek natuurlijk, want alle dieetboeken kunnen naar de kringloop zodra je streefgewicht is bereikt. Tegelijk begin ik me af te vragen welk carrièrepad iemand als Jeffrey Afriyie straks gaat kiezen wanneer alle zwarte pieten knalgeel zijn. Is het probleem dan opgelost of verschijnt er vanzelf iets nieuws op de agenda?

Laat ik beginnen met een disclaimer (of beter gezegd: laat ik mezelf eerst een beetje indekken), want dit is een heikel onderwerp. In mijn voorlaatste boek Een jaar in het donker begeef ik me ook al even in het mijnenveld van feminisme en antiracisme en dat doe ik op mijn tenen en met de grootst mogelijke omzichtigheid. Bij sommige onderwerpen - en zo staat dat ook letterlijk in datzelfde boek - begeef je je op zulk glad ijs, dat je al een bult op je voorhoofd hebt voordat je je schaatsen goed en wel hebt aangetrokken.

Sowieso is er op dit terrein sprake van een generatieconflict. Iemand die in 1961 is geboren heeft een totaal ander wereldbeeld - en een volstrekt ander referentiekader - dan iemand die pas in 2000 ter wereld kwam. Het is dus goed om even te benadrukken waar ik vandaan kom. In mijn jeugd had je Rock Against Racism. Je had een punkband met een transseksueel als zanger (Wayne County, later Jane County). En je had een punkzanger die zong dat hij 'glad to be gay' was (hoewel hij later, net als Jan Rot, alsnog samen met een vrouw een gezin stichtte).

Dat is de eerste vaststelling die je moet doen als het om 'racisme' gaat: in mijn geboortejaar was Nederland nog een vrijwel geheel blank land. Dat is het grote verschil met de VS, waar veel zwarte inwoners rechtstreeks afstammen van bevrijde slaven. Slavernij betekent in onze contreien dus iets heel anders en ligt veel minder gevoelig. In Amerika hoef je maar en paar generaties terug te gaan en je bent op een katoenplantage in Georgia. Sterker: een van mijn favoriete blueszangers (de in 1957 overleden Big Bill Broonzy) had een moeder die tot slaaf gemaakt was. Hier in Nederland was de slavernij al afgeschaft toen mijn Duitse voorouders medio negentiende eeuw de grens overtrokken.

Stel nu dat je een Rotterdammer bent die al sinds 1960 in die stad woont en de samenstelling van zijn buurt heeft zien veranderen van 100% wit naar 95% allochtoon. Ben je dan een 'racist' als je daar aan moet wennen (of misschien wel nooit aan zult wennen) of moet je mensen van die generatie ook even de tijd geven en ze niet te snel wegzetten als oud, boos of erger. De transformatie naar een multicultureel Nederland is razendsnel gegaan en wordt extra bemoeilijkt door de hoge bevolkingsdichtheid. Iemand die in 1970 uit Rotterdam vertrok en nu uit nostalgie even terugkeert, herkent zijn stad in elk geval niet meer terug.

Voor alle duidelijkheid: in dit blog plaats ik een paar kanttekeningen, kaart ik zaken aan die wat onderbelicht blijven in de hele discussie of niet bekend zijn. Zo laat ik graag bovenstaande foto zien om aan te tonen hoe kleurenblind ikzelf was geworden en hoe ver we met z'n allen waren gekomen. We praten hier over een Duitse punkband (Stomper 98) met een zwarte drummer. Niemand van hun fans - vooral skinheads - die zich daaraan stoort en niemand die het er verder ooit over heeft. Ze bestaan sinds 1998 en ik heb er een hele rits cd's van.

Daar valt van alles over te zeggen, bijvoorbeeld dat die bandsamenstelling geheel organisch is ontstaan. De hierboven afgedrukte foto op de omslag van De Kampioen is met de beste bedoelingen tot stand gekomen, maar heeft tegelijk iets kunstmatigs en geforceerds. Mijn indruk is dat de voortdurende nadruk op antiracisme (en vooral de acties van KOZP) mogelijk een averechts effect hebben, omdat je mensen juist veel bewuster maken van kleur. Ik beschouwde mensen uit overzeese gebiedsdelen altijd als Nederlanders, nu zie ik ze opeens als zwarte mensen. Dat zet de klok in sommige opzichten juist een paar decennia terug en werkt contraproductief.

Afgelopen zaterdag stond deze column in het Algemeen Dagblad. De kop klopt, want racisme is niet alleen iets waar witte mensen zich schuldig aan maken. Wat dat betreft zou het pas écht revolutionair en baanbrekend zijn geweest als de ANWB een Marokkaanse man op de cover had gezet met een zwarte vrouw (of omgekeerd). Daarover gaat het echter niet in haar column, want die houdt zich braaf aan het heersende narratief. Er staat niet één zin in die je aan het denken zet, die schuurt, die je op een andere manier naar een bekend beeld laat kijken, die verrast of die afwijkt van wat je hoort in Dit is M of een willekeurige andere talkshow. Kortom: je wordt er niet veel wijzer van, maar krijgt alleen maar ingepeperd hoe je naar dit probleem behoort te kijken.

Ikzelf heb in dit blog zomaar wat zaken aangestipt, beweer nergens dat racisme niet bestaat of is uitgebannen en geef zelfs niet eens antwoord op de belangrijkste vraag in het intro. Dat doe ik misschien een volgende keer, als ik het boek The Madness of Crowds van Douglas Murray uit heb. Dat boek lag al een paar maanden op een stapel, maar bleek ineens razend actueel door de ontwikkelingen van de laatste week. Ik denk zelfs dat het deels een retorische vraag is, want net als verstokte feministen hebben antiracisten er natuurlijk helemaal niets aan als het probleem dat ze zeggen te bestrijden daadwerkelijk uit de wereld wordt geholpen. Dan sta je - hoe gek dat misschien ook klinkt -  met net zulke lege handen als een aflosgoeroe met een hypotheekvrije huis en heb je geen enkel bestaansrecht meer.

De coronacrisis kun je beschouwen als een gedwongen time-out

Dit is voor iedereen een rare en onzekere tijd, maar vanuit mijn optiek bezien is het zelfs bijna niet te bevatten. Zo schreef ik in mijn laatste column dat het soms bijna lijkt alsof iedereen zich ineens verplicht moet houden aan alle leefregels die wij onszelf na oktober 2008 hadden opgelegd. Dat is natuurlijk onzin, maar feit is dat dit 'nieuwe normaal' verdacht veel lijkt op mijn oude vertrouwde leven. In die zin kun je deze crisis beschouwen als een wijze les én als een gedwongen time-out. 

Er wordt de laatste tijd volop gespeculeerd over de vraag hoe de wereld eruit komt te zien, zodra dit alles achter de rug is. Zelf verwacht ik dat hij opvallend veel zal lijken op hoe het tot voor kort was, tenzij dit virus van geen wijken weet en de boel jarenlang grondig overhoop gooit. Het gros van de mensen kan niet wachten om weer in het vliegtuig te stappen of te gaan winkelen, zeker niet als daar geen enkel risico meer aan verbonden zou zijn.

Zelf hebben wij de boel radicaal omgegooid na de vórige crisis, maar daar was dan ook een dwingende reden voor. Zo ben ik fanatiek gaan aflossen in het volle besef dat ik mijn pensioen niet zou gaan halen in loondienst. In het boek Hypotheekvrij! maak ik daar geen woorden aan vuil (om de simpele reden dat ik toen nog bij mijn laatste werkgever in dienst was), maar ik wilde van het aflossingsvrije deel van de schuld af voordat ik mijn baan daadwerkelijk zou verliezen.

Om dat voor elkaar te krijgen, zijn wij vanaf november 2008 gaan leven alsof - zoals ik dat in diezelfde column omschrijf - de intelligente lockdown toen al van kracht was. Ik kocht jaren achtereen geen nieuwe kleren, kwam zelden of nooit in een restaurant en sloeg soms zelfs de zomervakantie over. Als we deze zomer helemaal niet weg kunnen of noodgedwongen in Nederland moeten blijven, haal ik daar dan ook mijn schouders over op.

Nu zit opeens het hele land in hetzelfde schuitje, met dát verschil (en dat is een essentieel verschil) dat wij het min of meer uit vrije wil deden en supergemotiveerd waren. Wat we deden, of juist niet deden, diende een duidelijk doel en had meteen effect. Nu lijkt het middel soms wel erger dan de kwaal en verkeren veel huishoudens in acute financiële nood. Tegelijk is het een broodnodige time-out, alsof het noodlot aan de noodrem trok.

Zelf heb ik dat twee keer eerder meegemaakt en beide keren pakte het wonderwel uit. Zo konden wij in 2011 bovenstaand stuk weidegrond kopen, dat toen nog helemaal overwoekerd was en vol stond met brandnetels. Op de dag dat de definitieve erfgrens werd bepaald, kon ik me niet langer inhouden en ging ik de begroeiing te lijf met een doodgewone zweefmaaier. Die moest ik af en toe optillen, omdat het gras tot mijn knieën kwam en daarbij landden de vlijmscherpe messen soms gevaarlijk dicht bij mijn voet.

Nu was ik in die tijd al half overspannen, doordat ik elke vijf weken een compleet maandblad in elkaar moest timmeren. Ik weet nog goed hoe mijn brein registreerde dat de grasmaaier tegen de rand van mijn regenlaars tikte zonder daaruit de conclusie te trekken dat ik veiligheidsschoenen moest aantrekken of maar beter helemaal kon stoppen. Dus eindigde ik even later op de Eerste Hulp en bracht ik de weken daarop in bed door met twee gehechte en gebroken tenen. Het werk ging gewoon door, maar ik kon heel even bijkomen met een laptop op schoot.

Het tweede voorbeeld stamt uit diezelfde hectische periode. Schreef ik als weekbladjournalist doorgaans zo'n twee artikelen per week, toen het een maandblad werd maakte ik er wel twee (of zelfs drie) per dág. Ik jakkerde van het ene onderwerp naar het andere en soms zelfs van het ene naar het andere land. Zo zat ik op een dag ineens in een hotel in Italië voor de introductie van de nieuwe Lancia Ypsilon en maakte ik een proefrit door de omgeving.

Deze keer werd ik gekoppeld aan Paul van Eijndhoven, hoofdredacteur van het Italië Magazine. Meestal was ik op pad met autojournalisten, maar dit reisje was speciaal bedoeld voor glossy's en publieksbladen. Halverwege de testrit, bij een café met uitzicht op het Comomeer, stelde hij voor om even te pauzeren voor een kop koffie. Zo zat ik even later gelukzalig te nippen aan een kop espresso, terwijl het heel eventjes rustig werd in mijn eigen hoofd.

Het is een gebeurtenis van niks - want ik durf te wedden dat hij het zelf niet eens meer weet - maar voor mij was het zo'n zeldzaam moment dat ik bijna wel kon janken van geluk. Tegelijk was ik zelf niet bij machte om die rust te pakken, dus ik had iemand nodig die me een halt toeriep. Vandaar dat het me eeuwig bij zal blijven en ik me altijd nog had voorgenomen om hem er, al is het bijna een decennium later, nog eens expliciet voor te bedanken.

Wat hij toen deed - ik zou bijna zeggen: hoe hij in mijn leven ingreep - doet het coronavirus nu met het collectief. De regels versoepelen alweer en hetzelfde geldt voor de bijbehorende zelfdiscipline, maar even hebben we dat heerlijke moment van rust en stilte mogen ervaren. In een van mijn boeken noteer ik dat je af en toe letterlijk moet stilstaan om even stil te staan bij wat echt belangrijk is in het leven. Daar heb ik toen al even van mogen proeven aan de oever van het Comomeer en dat smaakte absoluut naar méér.

Gaat de coronacrisis ons hele leven op z'n kop zetten?

Begin maart, nog voordat mijn nieuwe boek goed en wel gedrukt was, begon ik aan de opvolger van Eindelijk hypotheekvrij! Inmiddels heb ik zoveel ruw materiaal dat ik dat boek - dat ik gekscherend al eens Eindelijk voorbij! heb genoemd - in theorie nu al op de markt zou kunnen brengen als een soort appendix. Vraag is op dit moment niet alleen of dat bewuste boek ooit echt zal verschijnen, vraag is ook hoe het leven er ná corona precies uit komt te zien. In elk geval heeft het op microniveau mijn muzieksmaak al radicaal gewijzigd.

Op het eerste oog lijkt het misschien niet heel interessant om te weten naar welke muziek ik precies luister als ik de krant zit te lezen of een boek aan het schrijven ben (zeker wanneer muziek slechts een marginale rol speelt in je leven), maar het is symptomatisch voor de aardverschuiving die deze crisis heeft veroorzaakt. Er wordt veel gespeculeerd over hoe het leven er ná corona precies uit zal komen te zien en dat is niet voor niets. Veel van wat vertrouwd is, zal straks niet meer bestaan of onherkenbaar van gedaante zijn veranderd. Met andere woorden: er staan ons tal van kleine en grote veranderingen te wachten.

Grappig genoeg had ik het onderwerp voor dit blog al bedacht, toen ik bovenstaande column las in de zaterdagkrant die ik elke week van onze buren krijg. Schrijver Ilja Leonard Pfeijffer vertelt daarin hoe de crisis van invloed is op zijn muzieksmaak. Hij hield altijd al van klassieke muziek, maar hij heeft de laatste tijd binnen dat genre vooral behoefte aan 'voorspelbare' klanken. Die bieden hem in deze onzekere tijd niet alleen troost door hun schoonheid, maar ook houvast door de structuur van de composities. Hij luistert dus niet alleen naar andere muziek, maar hoort daarin plots ook iets heel anders.

Nu is mijn eigen muzieksmaak altijd al tamelijk eclectisch geweest, want ik luister zowel naar punkrock als naar de door Pfeijffer genoemd componist Palestrina. Van hokjes heb ik me nog nooit iets aangetrokken en ook niet van wat hoort, want het enige wat telt is wat je er zélf in hoort. Dus luister ik met vlagen naar oude blues, dan weer naar de hele tijd naar hiphop of Duitse symfonische rock. Maar de laatste weken is het vooral - en niet geheel toevallig - spacerock. Aanleiding is de heruitgave van het verzamelalbum Roadhawks, maar er is een reden waarom ik daarna bij Hawkwind bleef hangen.

Aan de ene kant heeft dat met nostalgie te maken, want het is muziek waar ik naar luisterde toen ik op de middelbare school zat. Aan de andere kant is dit, met al die bliepjes en piepjes en teksten over ruimtereizen en een toekomst vol geavanceerde robots, natuurlijk de ultieme vorm van escapisme. Je zit met je hoofd in de kosmos en relativeert de aardse problemen door je de ontzagwekkende omvang en oneindigheid van het heelal voor te stellen. Het gevolg is dat ik voor de komst van corona een stuk of zes cd's bezat van Hawkwind, terwijl ik nu al ruimschoots op het dubbele zit.

Daar bleef het echter niet bij, want naast de instrumentale spacerock van ons eigen Monomyth (waarvan ik inmiddels alle vier de cd's in bezit heb) stopte ik opeens ook een album van Richard Pinhas in mijn virtuele boodschappenmandje. Die artiest vertegenwoordigt óók een nostalgische waarde, want aan mijn vakanties in Frankrijk hield ik als tiener drie langspeelplaten over van de elektronicapioniers Heldon. Eén daarvan had ik jaren gelden al eens op cd gekocht, maar nu volgde ik opeens de verrichtingen van oprichter Pinhas met volle aandacht.

Op een van zijn albums staat een instrumentaal nummer dat langer duurt dan een uur. Je hoort vervormde gitaren, soms zo vervormd dat je denkt naar synthesizers te luisteren, aangevuld met slagwerk van een Japanse drumvirtuoos. Het is muziek die enorm veel van de luisteraar vraagt en waarin je pas na verschillende luisterbeurten iets van een structuur kunt ontdekken. Het is in zekere zin precies het omgekeerde van wat Pfeijffer doet, maar heeft tegelijk alles te maken met de coronacrisis. Niet alleen leidt het enorm af, je brein is ook de hele tijd bezig om iets totaal onbekends en onvoorspelbaars te bevatten.

Waarschijnlijk is biomassa het ultieme bewijs van onze collectieve breinschade

Sinds ik met plakbandpensioen ben, laat ik het KNMI mijn agenda bepalen. Als het mooi weer is, zit ik met een goed boek onder een parasol of ben ik een rondje aan het fietsen. Als het een paar dagen achter elkaar miezert, kruip ik achter de laptop om lezersvragen te beantwoorden, een blog te schrijven of te werken aan een opvolger van Eindelijk hypotheekvrij! Vandaag maakte ik van de gelegenheid gebruik om te kijken naar de nieuwe documentaire van Michael Moore. Die is niet alleen omstreden, maar onbedoeld ook perfect getimed.

Laat ik eerst maar even vertellen dat ik een groot fan ben van Michael Moore en van de manier waarop hij documentaires maakt: met de nodige humor, zonder rekening te houden met partijpolitiek en zonder respect voor autoriteiten. Voor mijn boek Een jaar in het donker zag ik Fahrenheit 11/9 in de bioscoop in Dordrecht en daar was ik zeer over te spreken. Uiteindelijk heb ik denk ik de helft van zijn werk gezien, soms op televisie, soms in de bioscoop. Rode draad is dat ze je altijd aan het denken zetten.

Met zijn nieuwste documentaire (waarin hij zelf nergens in beeld is, maar alleen als producer op de titelrol staat) is iets opmerkelijks aan de hand, want opeens geldt de held van links als 'fout'. Moore komt doorgaans op voor de kleine man, de kansarme, onverzekerde Amerikaan, de gedoemde slachtoffers van een wegkwijnende bedrijfstak of een vervuilende industrie. Deze keer neemt hij echter de groene lobby in het vizier die volgens hem mooie praatjes zou verkopen over schone energie en daarbij een loopje neemt met de waarheid.

Je zou kunnen zeggen dat dit een antwoord is op The Inconvenient Truth van Al Gore in die zin dat deze documentaire een even ongemakkelijke waarheid te vertellen heeft. De makers beweren nergens dat het klimaatprobleem onzin is, maar laten genadeloos zien dat we onze ondergang niet kunnen voorkomen door middel van technologische innovaties. Dat is geen leuke boodschap, terwijl de documentaire alleen maar onderstreept dat het weinig zin heeft om elektrische auto's te produceren zolang je elektriciteit op blijft wekken met behulp van steenkool of aardgas.

Eigenlijk vertelt Planet of the Humans ons dat we alleen maar druk bezig zijn het ene probleem te vervangen door het andere en daarbij een discussie over een fundamentele oplossing uit de weg gaan. Je kunt namelijk onmogelijk een schone, technologische oplossing bedenken voor een wereldbevolking van 10 miljard mensen die allemaal streven naar een westers welvaartsniveau. De documentaire laat ook de tragische denkfout zien achter het uitgangspunt dat biomassa op de een of andere manier een schone of verantwoorde energiebron zou vormen, zeker als er hele bossen voor gekapt moeten worden.

Bovenal zou ik iedereen willen aanraden om hier met een open blik naar te kijken, of je nu links of rechts bent (of wat daar tegenwoordig voor door moet gaan). Zelf vind ik het vooral interessant dat de documentaire werd uitgebracht op het moment dat er een pandemie als een windvlaag des doods over de aarde waart. Heel even komt alles stil te staan, net als die troosteloze, afgedankte windmolens hierboven en rijst de vraag hoe we de wereld zo snel mogelijk weer op kunnen starten (en ook of dat eigenlijk wel wenselijk is).

Uiteindelijk kun je deze documentaire beschouwen als een bewijs voor de stelling dat een radicale gedragsverandering meer zoden aan de dijk zet dan het met veel kunst en vliegwerk vasthouden van onze luxe levensstijl. Zo bekeken is het coronavirus eerder een soort zand in de machine, een piepklein plaagstootje van moeder natuur en misschien zelfs wel een nudge in de goede richting. De meeste mensen snakken na een paar weken alweer naar een terugkeer van ons oude leven, terwijl je misschien wel moet vaststellen dat er helemaal geen weg terug meer is als we straks opnieuw kiezen voor meer van hetzelfde en het plunderen van de planeet.

Waar komt dat blinde vertrouwen in 'deskundigen' opeens vandaan?

Afgelopen vrijdag uitte ik in mijn wekelijkse column in het RD twijfels bij het blind opvolgen van de aanbevelingen van het RIVM. Dat was ruim een maand nadat ik op sociale media al had voorgesteld om na deze crisis de bezem door dit stoffige instituut te halen. Toch aarzelde ik tot het laatste moment of ik deze column wel zou insturen, want openlijke kritiek op het team experts achter Rutte wordt beschouwd als vloeken in de kerk. 

De eerlijkheid gebiedt me te zeggen dat ik het nieuws rondom 'corona' pas goed ben gaan volgen na zondag 1 maart. De voorafgaande week waren we niet alleen op vakantie in Overijssel, we waren ook aan het aftellen naar de einddatum van de hypotheek. We lazen de hele week geen krant, keken amper televisie en genoten volop van het vooruitzicht dat we eindelijk ons doel hadden bereikt. Aan de keukentafel van het vakantiehuisje voerde ik de laatste correcties door in mijn nieuwe boek dat half maart uit zou komen zonder te beseffen wat er boven ons hoofd hing.

Dat veranderde op slag, toen ik maandag 2 maart een hele stapel kranten doorworstelde (we zijn geabonneerd op drie dagbladen en krijgen NRC van de buren). Vanaf dat moment stond ik op scherp en verslond ik elk woord dat ik tegenkwam over deze nieuwe ziekte die de hele wereld op zijn kop zou zetten. Toen al kwam ik tot heel andere bevindingen dan het RIVM en zette ik stappen om ons voor te bereiden op wat komen ging. In mijn column schrijf ik bijvoorbeeld dat ik op dinsdag 3 maart al verstek liet gaan op een bijeenkomst, terwijl minister-president Rutte op dinsdag 10 maart nog niet verder kwam dan het advies geen handen meer te schudden.

Zo ontstond vanzelf de schizofrene situatie dat ik qua gedrag een week of twee vooruit liep op de overheidsmaatregelen, terwijl ik tegelijk de hele tijd te horen kreeg dat we blind moesten varen op de adviezen van deskundigen (zelfs als die deskundigen met droge ogen beweerden dat er geen reden was om carnaval te verbieden omdat mensen dat doorgaans 'in kleine groepjes' vieren). Wie een kritische opmerking plaatste op sociale media, kreeg onmiddellijk de sneer dat ons land blijkbaar opeens '17 miljoen virologen' telt.

Dat typisch Nederlandse, nivellerende cliché suggereert dat gewone burgers er allemaal even weinig over zouden weten en dus ook niets zinnigs over dit onderwerp te melden zouden hebben. Dat is een fijn en knus democratisch standpunt in een land waar we voor iedereen gelijke kansen eisen, maar het is natuurlijk onzin. Zo durf ik best te beweren dat ik méér weet over dit onderwerp doordat ik in 1997 een virusthriller heb geschreven, tal van boeken over ebola heb gelezen en tijdens mijn werk als journalist verschillende virologen heb geïnterviewd. Dankzij films als Contagion en Outbreak kwam deze uitbraak me ook nog eens heel bekend voor.

Bot gezegd komt het er niet op neer wát je hebt gestudeerd hebt, maar vooral dát je hebt gestudeerd. Als politicoloog en planoloog (en later als journalist) heb ik in de eerste plaats geleerd om in elk verhaal de zwakke plekken te ontdekken en lek te schieten. Zo heb ik een broer die is opgeleid als bioloog maar die nu zulk voortreffelijk werkt levert in de ruimtelijke ordening dat niemand zijn deskundigheid zal betwisten. En verder staat het iedereen vrij om vooral zelf logisch te blijven nadenken.

Zo bleken er opvallend veel artsen en verplegers te overlijden aan corona in hun heroïsche strijd tegen het virus. Daar zitten veel jonge mensen tussen, terwijl dit virus normaal gesproken vooral ouderen zwaar treft. Mijn vrouw bedacht toen al meteen de hypothese dat er vooral gevaar schuilt in de stapeling van besmettingen, dus in de mate waarin je steeds maar weer bloot wordt gesteld aan grote hoeveelheden van het virus. Daar kun je hard om lachen (want opgeleid als onderwijzeres), maar het bleek wél te kloppen en is nu ook wetenschappelijk bewezen.

Toch bleef ik mijn twijfels houden over de strekking van mijn laatste column, met als gevolg dat ik mijn vrouw vroeg of ze hem voor de zekerheid nog even wilde doorlezen. Het resultaat was dat ik de laatste alinea opnieuw heb geformuleerd om de toon iets te verzachten. Bij wijze van bonustrack zal ik de oorspronkelijke versie hieronder alsnog plaatsen, zodat iedereen zelf kan oordelen:

'Uit een parlementaire enquête zal straks waarschijnlijk blijken dat met name in de aanloopfase kostbare tijd is verspild en dat adviezen van bepaalde deskundigen te klakkeloos zijn opgevolgd, zonder die te toetsen aan de eigen bestuurlijke verantwoordelijkheid of aan relevante bevindingen vanuit andere vakgebieden. Juist door voortdurend te hameren op de inzichten van deskundigen, heeft de overheid het vertrouwen in de wetenschap geschaad en blijk gegeven van onvoldoende eigen expertise, durf en daadkracht'.

Kondigt mijn nieuwe boek meteen ook een nieuwe crisis aan?

De laatste week voordat de hypotheek afliep was een feestelijke gebeurtenis, maar tegelijk was het een totaal surrealistische ervaring. In oktober 2008 besloot ik fanatiek te gaan aflossen op het moment dat de aandelenkoersen instortten en de AEX bloedrood kleurde. Nu lijkt de geschiedenis zich te herhalen, precies op het moment dat ik nét mijn allerlaatste aflossing zou doen. Daarmee krijgt die rode button op de omslag ineens een volstrekt andere lading.

We waren die week op vakantie in Overijssel, maar ik had mijn laptop meegenomen omdat ik nog een laatste blik moest werpen op de drukproef. Dat kwam goed uit, want op het allerlaatste moment heb ik nog een nieuwe column geschreven voor de economiepagina van het RD. Ik had er voor vertrek al eentje gemaakt over een tijdloos onderwerp, maar de omstandigheden vroegen om een actuelere, ook al omdat er zaken gebeurden die mijn verstand te boven gingen.

Die maandagochtend had ik beroepsmatig een blik geworpen op de beurskoersen en toen zag ik tot mijn stomme verbazing dat de AEX meer dan 3% lager stond. Het zou het startsein vormen voor een roerige beursweek waarin paniek de overhand kreeg en de borden extreme uitschieters lieten zien. Zelf kreeg ik het gevoel dat ik een bizarre déjà-vu had of het middelpunt was van een macabere grap. Precies dezelfde situatie had ik 11,5 jaar geleden namelijk ook al een keer meegemaakt en vanaf dat moment werd alles anders.

In gedachten werd ik getransporteerd naar die herfstweek in 2008 toen ik - terwijl ik óók in eigen land op vakantie was - met een boek van Eric Mecking op schoot naar de bloedrode cijfers zat te kijken op de beurs. Die historische week vormde het startsein voor onze afloscampagne, want meteen na thuiskomst pakte ik mijn hypotheekpapieren erbij en maakt ik uit de losse pols een aantal ingrijpende berekeningen. Even later boekte ik het eerste grote bedrag over naar de bank en zo daalde mijn schuld in het kielzog van de koersen steeds verder.

In mijn nieuwe boek vertel ik uitgebreid hoe we uiteindelijk 11,5 jaar zouden doen over het wegwerken van onze hele hypotheek (en leg ik uit waarom dat iets langer duurde dan de geplande 8 jaar). Maanden geleden maakten we al een ontwerp voor de cover van mijn nieuwe boek met daarop de zinsnede dat ik, eenmaal klaar met aflossen, ook klaar was voor de volgende crisis. Dat 'klaar' heeft bewust een dubbele betekenis, maar tegelijk had ik niet verwacht dat de aandelenbeurs pardoes zou instorten op het moment dat de bank mij de verlossende brief stuurde.

Voor andere mensen was het 'alleen maar' een onrustige beursweek, voor mij was het een ervaring die zelfs mijn fantasie als schrijver te boven ging. Als ik dit in een roman zou verwerken, zou geen enkele lezer het pikken, omdat het veel te toevallig is, te symbolisch en te gefabriceerd, maar dit voelde als een definitieve bevestiging dat ik destijds het enige juiste heb gedaan. Zelfs als de huizenmarkt in het kielzog van de beurs implodeert, kan mijn huis nooit meer onder water komen te staan of een restschuld opleveren.

Het was dus een verwarrende week, maar het was tegelijk geen totale verrassing. In een eerdere column in diezelfde krant schreef ik hoe ik in november, bij een stand van de AEX van ongeveer 585 punten, mijn beide koopsompolissen van de beurs heb gehaald. Daar kwam geen voorkennis aan te pass, wel een vaag voorgevoel. Inmiddels staat de AEX ruim onder de 500 punten, maar dat kan met de huidige volatiliteit zo weer anders zijn. Zo heb ik - met een hypotheekvrij huis en een paar koopsompolissen op een stallingsrekening - weer wat meer gemoedsrust, maar tegelijk ben ik er helemaal niet gerust op.

Nu we hypotheekvrij zijn begint voor ons een heel nieuw hoofdstuk.

En dan word je opeens wakker op een grijze maandagmorgen in het besef dat je nooit meer hypotheekrente aan de bank hoeft te betalen. Natuurlijk is dat een heerlijk gevoel, maar na 11,5 jaar fanatiek aflossen voelt het ook een tikje onwerkelijk. Meer dan tien jaar lang hielden we de blik strak gericht op een denkbeeldige stip op de horizon, nu dobberen we zonder reisdoel in een veilige haven. Maar de laatste zeven dagen van de looptijd zullen we in elk geval nooit meer vergeten. En dan was er er vanmorgen bij het open trekken van de gordijnen ook nog die prachtige witte reiger die zich nooit eerder had vertoond.

De afgelopen week begon in een vakantiehuisje in Overijssel en daarmee was de cirkel mooi rond. In oktober 2008 nam ik het besluit om fanatiek te gaan aflossen in een huisje op de Veluwe, terwijl ik met een boek van Eric Mecking op schoot verbijsterd naar de kelderende aandelenkoersen zat te staren. De laatste zeven dagen - want we waren écht aan het aftellen - verbleven we opnieuw in de bossen, maar dan met een totaal andere uitgangspositie.

Meteen na aankomst reden we door naar een verbouwde boerenschuur in Drenthe om daar de Canadsese folkzangeres Madeleine Roger te zien optreden. We hádden al kaartjes voor haar concert in Rotterdam, maar stomtoevallig trad ze daar ook in de buurt op. Na afloop van haar optreden vroeg ik of zij, en haar (begeleidings)partner Logan McKillop, iets toepasselijk in het cd-boekje wilden schrijven en dat deden ze.

De rest van de week draaiden we haar muziek bijna non-stop, zodat Cottonwood voorgoed de soundtrack is geworden van het afscheid nemen van onze schuld. Tussendoor kregen we goede vrienden uit de Randstad op bezoek, maakten we lange wandelingen door de schitterende omgeving, gingen we bij familie langs en bij verre familie, bezochten we de bioscoop in Zwolle (waar ik met mijn Cinevillepas ook voor niks naar binnen mocht) en zaten we uren achtereen heerlijk te lezen in het huisje.

In het nabijgelegen dorp kocht mijn vrouw twee paar schoenen en een dure winterjas in de uitverkoop, waarna ik in dezelfde winkel maar liefst twee jassen scoorde met 50% korting. Toen we later die week in de stad Groningen waren voor een bezoek aan een achterneef (die ik nooit eerder had ontmoet maar die me attendeerde op mijn Scandinavische roots), kocht ik twee paar nieuwe cowboylaarzen in precies dezelfde winkel waar ik rond 2006 mijn laatste paar vandaan had.

Je zou het een opluchtingsrally kunnen noemen, maar ook een soort inhaalslag. Veel spullen in en om huis (en in de kledingkast) zijn inmiddels aan vervanging toe, doordat we de afgelopen jaren alleen het hoognodige kochten. Nu zijn we niet alleen hypotheekvrij, maar hebben we ook meer vrij te besteden. Met een nieuwe outfit versterk je ook nog eens het gevoel dat je een bladzijde omslaat en aan een nieuw hoofdstuk begint. Heel veel zal er overigens niet veranderen, want ondanks die nieuwe schoenen gaan we gewoon op de oude voet verder.

Er valt nog veel meer over deze week te vertellen (en dat zal ik binnenkort zeker doen, omdat er een frappante overeenkomst is tussen de omstandigheden in 2008 en 2020), maar voor vandaag volsta ik met de vaststelling dat het doel is bereikt. Omdat ik altijd op zoek ben naar symboliek, keek ik niet eens verrast op toen ik vanmorgen vanuit het keukenraam een witte reiger zag. Normale exemplaren zie je hier natuurlijk vaker, maar dit was de eerste witte in al die jaren. Niet alleen heeft deze week dus zijn eigen soundtrack, het afscheid van de hypotheek heeft ook zijn hoogsteigen symbool in de gedaante van een maagdelijk witte watervogel.

Waarom je niet gelukkiger wordt van nog meer spullen

Nu we per 1 maart 2020 definitief van onze hypotheek af zijn, krijgen we steeds vaker de vraag wat we na die datum van plan zijn allemaal te gaan doen. Blijkbaar verkeren veel mensen in de veronderstelling dat we niet kunnen wachten om het geld weer ouderwets te laten rollen. Inderdaad zullen we de teugels wat laten vieren, maar de kans is klein dat ik me ineens weer ontpop in een big spender. Sinds afgelopen zondag weet ik zelfs zeker dat je meer hebt aan onvergetelijke ervaringen dan aan nóg meer overbodige spullen.

Het zal niemand zijn ontgaan dat er afgelopen zondag een storm over ons land raasde die vooraf leidde tot een ware mediastorm. Hoewel de heftigheid op de meeste plekken uiteindelijk meeviel, had hij dagen nodig om uit te razen. Op de dag zelf luidde het advies om niet op pad te gaan, als dat niet strikt noodzakelijk was. Veel festiviteiten werden afgelast of op het laatste moment afgeblazen, behalve in het nuchtere Groningen waar men wel erger gewend is.

Weken geleden had ik al kaartjes laten reserveren voor het concert dat folkzangeres Linde Nijland en gitarist Bert Ridderbos zouden geven in het eeuwenoude kerkje van Nieuw Beerta. Niet alleen de sfeervolle setting sprak ons aan, het duo zou ook eenmalig optreden met de Groningse troubadour Hans van der Lijke. Dat is geen artiest die je ooit op televisie ziet, maar hij zingt humoristische en hartverscheurend mooie liedjes in de voetsporen van Ede Staal.

Toen we die kaartjes reserveerden, wisten we niets van een storm. En op de dag zelf konden we nog niet weten dat juist boven het vlakke Groningse platteland windsnelheden zouden worden gemeten van meer dan honderd kilometer per uur. Voor vertrek deden we nog wat lacherig over de wind (zeker omdat ik op 18 januari 2018 zelfs met code rood nog gewoon naar de bioscoop was gefietst), maar onderweg werden we steeds stiller.

Toen een rondvliegende boomtak de voorruit schampte op de snelweg vroeg ik me serieus af of dit wel zo'n goed plan was en hield ik zelfs rekening met de mogelijkheid dat we ter plekke een bed & breakfast zouden moeten zien te vinden als de storm nog heftiger werd. Heelhuids aangekomen bij het kerkje zagen we tot onze opluchting een aantal langs de weg geparkeerde auto's (het ging dus in elk geval door), maar toen ik even later een foto wilde maken van een onheilspellend straatnaambord werd mijn telefoon door de wind bijna uit mijn handen gerukt.

Het is natuurlijk gekkenwerk om naar een concert te gaan op 300 kilometer van huis (zelfs al logeer je dat weekend ergens halverwege de route) en het is helemaal gekkenwerk om dat op een dergelijke dag te doen. Maar uiteindelijk hielp het onstuimige weer juist mee om hier een dag van te maken om nooit meer te vergeten. Binnen in de kerk was van de storm niet veel te merken, hoewel hij aan leek te zwellen precies op het moment dat Linde a capella een prachtig liedje zong waarin het over de wind ging.

We zaten in de voorste rij kerkbanken, als enige bezoekers uit de Randstad, tussen allemaal vriendelijke Groningers die ons meteen zo'n thuisgevoel gaven dat we stiekem al even op Funda hebben gekeken. Het optreden zelf was nog veel mooier en specialer dan verwacht, met die bijna engelachtige stem van Linde Nijland, de prachtige akoestiek en de bijdrage van Hans van der Lijke. Wij hebben thuis alle cd's van deze Groningse troubadour dus voor ons is hij een hele bekendheid en een held.

Het spontane karakter van het optreden, het gevoel dat we veilig achter eeuwenoude muren zaten terwijl buiten de wereld verging, de charmante anekdotes van Linde Nijland en haar persoonlijke begroeting bij de deur, dat alles zorgde voor een onvergetelijke middag en een voorlopig hoogtepunt van 2020. Tijdens het optreden boog mijn vrouw zich naar me toe en fluisterde dat 'hier geen cd tegenop kon'. Daarmee herformuleerde zij op treffende wijze de kop boven dit blog en onderstreepte ze nog eens dat we sindsdien weer een onvergetelijke ervaring rijker zijn.