In een goede krant staan soms net zo goed foute koppen

Afgelopen weekend stond er een groot artikel in De Volkskrant over een onschuldige jongeman die per ongeluk werd aangezien voor een terrorisme-verdachte en bij zijn hardhandige arrestatie door een kogel werd geraakt. In de bijbehorende kop wordt hardop de vraag gesteld of hem dat ook zou zijn overkomen als hij 'wit was geweest'. Dat is een wat tendentieuze vraagstelling, want met een Aziatisch uiterlijk zou hij evenmin aan het signalement hebben voldaan. Daarmee lift de krant gemakzuchtig mee op de maatschappelijke verontwaardiging en gooit zo onnodig olie op het vuur. 

Dat we in een beeldcultuur leven, mag gerust een open deur heten. Het schijnt dat een kwart van alle scholieren moeite heeft met begrijpend lezen en dat valt net zo goed te verklaren uit het feit dat het onderwijs verslechtert als uit de vaststelling dat bewegende beelden tegenwoordig allesbepalend zijn. Nu was het altijd al zo dat één foto soms meer zegt dan duizend woorden, maar dat proces is in een stroomversnelling geraakt door computergames, sociale media, internet en het simpele feit dat elke smartphone een camerafunctie heeft.

Deze ontwikkeling verdient een boek - of misschien wel een hele boekenplank - maar heeft in elk geval geleid tot een versimpeling. Je kunt beelden gemakkelijk manipuleren en je kunt de complexe werkelijkheid terugbrengen tot één simpel beeld. De ruim acht minuten film waarin George Floyd het leven laat is heb ik niet eens helemaal uit hoeven kijken om tot de conclusie te komen dat ze weerzinwekkend zijn en getuigen van een ongekende wreedheid en arrogantie. Die knie in de nek is zo'n kracht beeld dat er een standbeeld van zou moeten worden gemaakt (en het zou me zelfs verbazen als dat al niet in de maak is).

Tegelijk kun je vaststellen dat de omstandigheden en achtergronden bij de dood van George Floyd zijn gereduceerd tot één eenvoudig narratief waaraan niet mag worden getornd. Natuurlijk is het verleidelijk om bij elke confrontatie tussen een witte agent en een zwarte verdachte een racistisch motief te vermoeden, maar dat is te simpel en daarmee doe je de werkelijkheid bij voorbaat tekort. Amerika heeft een probleem met politiegeweld, maar het heeft ook een vuurwapenprobleem. De ene verdachte heeft zomaar zijn hand in de zak, de andere houdt een pistool vast.

Wat George Floyd is overkomen, had nooit mogen gebeuren en de betrokken politieman verdient zelf rechtsvervolging. Het kan dat het een onverbeterlijke racist is, maar misschien is het ook gewoon een sadistische schoft. Ook nog niet helemaal opgehelderd is de vraag in hoeverre de twee elkaar goed kenden. Bekend is dat ze bij dezelfde club hebben gewerkt als beveiliger, dus het kan net zo goed een persoonlijke wraakoefening zijn geweest of een vendetta. Ook dan is een racistisch motief niet uit te sluiten, maar dat maakt niet meteen alle agenten racistisch of het hele politie-apparaat overbodig.

Neem bijvoorbeeld de beeldvorming rondom de steekpartij in Reading waarbij drie doden te betreuren vielen en talloze gewonden. In eerste instantie werd het door de politie afgedaan als een 'gewone' steekpartij (alsof zoiets ooit gewoon is of zou moeten zijn), maar later werd het als een terreuraanslag aangemerkt met de aantekening - of misschien moet je zeggen: de aanname - dat de 25-jarige Libische immigrant op eigen houtje zou hebben geopereerd.

Kijk je naar de dodelijke slachtoffers, dan zie je dat het allemaal witte mannen waren, waarvan pas later bekend werd dat het om drie homoseksuele mannen ging. Dat laat tal van mogelijkheden open. Zo kan het dat de dader zijn slachtoffers volstrekt willekeurig heeft uitgekozen, het kan dat hij bewust op zoek was naar witte slachtoffers of naar mensen die er in zijn ogen Brits uitzagen of westers of niet-gelovig. Maar ook niet uit te sluiten valt dat het om een 'hatecrime' gaat. Zo zie je hoe lastig een gebeurtenis te duiden is, want je zou dit ook zo kunnen framen dat de straten morgen gevuld zijn met boze mensen en regenboogvlaggen.

Voor alle duidelijkheid: het gaat mij alleen om de aandacht voor de zaak George Floyd en de vanzelfsprekendheid waarmee die kwestie als 'racistisch' werd bestempeld, tegenover de bescheiden media-aandacht voor deze zaak en de terughoudendheid om dit te duiden als doelbewuste aanslag op drie homoseksuele mannen. Komt het doordat de dader zelf ook tot een minderheid behoort die wellicht slachtoffer is van systemisch racisme? Is het niet opportuun omdat je mensen die moeite hebben met massa-immigratie niet in de kaart wil spelen? Of versimpelen we de werkelijkheid alleen wanneer dat een bepaalde actiegroep of belangenorganisatie goed uitkomt?

Feit is dat we het een kwaliteitskrant eerder zullen vergeven dat die een tendentieuze of suggestieve kop plaatst dan wanneer dat gebeurt in een krant die 'fout' was in de oorlog en door sommige mensen zelfs als 'racistisch' wordt bestempeld. De grap is - of de ironie - dat juist De Telegraaf heel vaak mensen van kleur in een positieve context aan het woord laat of opvoert zonder daarbij de kleur te benoemen. Volgens mij doe je op die manier veel meer aan het bestrijden van vooroordelen en racisme dan met chronische boosheid, snelle conclusies en simpele beschuldigingen.