Het draait niet alleen maar om geld... of toch wel?

Vanavond geef ik een lezing in Zwolle voor een gezelschap vrouwen "met gezonde ambitie". Dat kan dus nog een interessante avond worden, zeker gezien mijn voorkeur voor nietsdoen en een omgekeerde werkweek. Lastiger is dat ik geacht wordt te spreken over "geld". Mijn boeken staan inderdaad vaak op de plank naast die van Marieke Henselmans en ik heb een wekelijkse column op de economiepagina van het RD, maar verder beschouw ik mezelf toch meer als een filosoof dan als een financial planner.

Grappig genoeg viel het woord "geld" hier de afgelopen dagen verschillende keren.  Zo riep mijn oudste zoon tijdens een streng gesprek over zijn studie onlangs vertwijfeld uit "dat het in het leven toch niet alleen maar over geld gaat"? Ik kan me voorstellen dat hij die conclusie trekt, als hij me een hele middag ziet genieten met een gratis bibliotheekboek of een tweedehands racefiets van 149 euro, maar misschien wordt het toch eens tijd hem uit de droom te helpen.

Dat het in ieder geval óók om geld gaat (en misschien wel in de eerste plaats om geld gaat), merkt hij vanaf 1 januari 2017 als hij zijn HBO-diploma op zak heeft (hopelijk) en zijn eigen ziektekostenverzekering mag gaan betalen. Die nemen wij voor onze rekening zolang hij studeert, zodat hij de zorgtoeslag kan gebruiken als een maandelijkse bijdrage aan zijn studie. Met ingang van 2017 mag hij echter zelf op zoek naar een goede en/of goedkope polis en mag hij ook de eigen bijdrage zelf betalen.

Afgelopen zondag ging het op een verjaardag ineens op een heel andere manier over geld, toen er een folder circuleerde van luxe campers. Op die leeftijd komen we een beetje: dat je kunt gaan fantaseren over wekenlange vakanties buiten het seizoen met je eigen RV. Ik heb er geen ervaring mee en - dus - niet zoveel affiniteit mee, maar dit exemplaar kostte een slordige 60.000 euro. Geen idee of dat veel of weinig is, maar het is wel precies hetzelfde bedrag dat ik heb gereserveerd om mezelf de komende vijf jaar 1000 euro p/m uit te kunnen betalen. Je kunt dus een camper kopen van 60.000 euro óf 1825 dagen achter elkaar vakantie houden in je eigen omgeving.

Dat zijn natuurlijk heerlijke luxe problemen vergeleken met de groeiende groep die elk dubbeltje moet omdraaien. Zo las ik vanmorgen twee schrijnende verhalen in De Telegraaf van huishoudens die moeten leven van 1100 euro per maand (wat weer meer dan de hélft is van ons gezinsinkomen) en soms zoveel geldstress hebben dat ze er een hartinfarct aan overhouden. Dat benadruk ik ook overal en altijd: dat het heel anders is om bewust zuinig te leven (en veel te sparen of af te lossen) dan om zuinig aan te moeten doen uit pure armoede.

De bijgevoegde analyse van Annemarie van Gaal vind ik dan weer wat kort door de bocht. Zij komt voor haar televisieprogramma veel bij dit soort gezinnen thuis en ergert zich - begrijpelijk - groen en geel aan alle domme beslissingen en foute keuzes die mensen maken waardoor hun problemen alleen maar verergeren. Tegelijk kun je mensen alleen maar aan een baan helpen als er inderdaad werk genoeg is voor iedereen. Met het woord "ambitie" moet je dus voorzichtig zijn, want je lost het armoedeprobleem niet op door het sociale stelsel nog verder uit te kleden.

In haar commentaar zegt ze echter ook iets heel interessants. Zo stelt ze voor om mensen met WW of bijstand extra bij te laten verdienen zonder dat ze meteen op hun uitkering worden gekort (wat bij de WW sinds kort al deels zo is). Zo loont werken vanzelf en wordt de drempel naar een volledige baan steeds kleiner. Ze gebruikt het woord "basisinkomen" nergens, maar feitelijk pleit ze dus voor een soortgelijke regeling. Bijna alle aangekondigde experimenten met een basisinkomen gaan in die richting: regelvrije bijstand zonder sollicitatieplicht. Eigenlijk is dát pas echt ambitieus omdat het dwars tegen de heersende mores in gaat en de schuld niet eenzijdig neerlegt bij de betrokkenen die thuis "op de bank zitten".