Draait dat Finse experiment wel om een echt basisinkomen?

In de media viel te lezen dat het veelbesproken experiment met een "basisinkomen" in Finland begin volgend jaar echt van start gaat. Zelf zet ik dat woord met opzet tussen aanhalingstekens, omdat het in de praktijk nogal ver afstaat van wat er in boeken over dat onderwerp te lezen valt en wat ik er zelf onder versta. Ondertussen heb ik vandaag weer 1000 euro naar mezelf overgemaakt om voor de vijfde maand op rij te kunnen genieten van een zelfgefinancierd basisinkomen waar je verder van alles van mag vinden maar dat in elk geval zo onvoorwaardelijk is als het maar zijn kan.

In Finland gaat het om een proef met 2000 deelnemers die elk 560 euro per maand ontvangen - netto en zonder verdere voorwaarden. Tot zover voldoet het netjes aan de criteria van een universeel basisinkomen, maar bij nadere inspectie blijken er toch een paar addertjes onder het gras te zitten. Zo is het bedrag te laag om van te leven, zelfs op een bestaansminimum. Om die reden wordt meestal hetzelfde bedrag aangehouden dat ik mezelf ook heb toebedeeld: 1000 euro netto per volwassene (en dus 2000 euro per echtpaar of samenwonend stel). Verder beperkt de proef zich tot mensen die nu al een uitkering hebben en is het nadrukkelijk de bedoeling dat ze op zoek gaan naar werk.

In die zin staat dit experiment ver af van het idee van een geheel vrij te besteden universal basic income voor iedereen. Zo zijn bejaarden en studenten uitgesloten van deelname aan het Finse experiment omdat ze, aldus het bericht in de krant, "niet op zoek zijn naar werk". Bij een onvoorwaardelijk basisinkomen - ik zou bijna zeggen: een écht basisinkomen - hoeft dat helemaal niet en mag je straffeloos de hele dag doorbrengen in je moestuin of je atelier. Zo bekeken moet je het Finse experiment dan ook eerder bestempelen als basisuitkering dan als basisinkomen, want het gaat niet om het loskoppelen van arbeid en geld maar slechts om het uitbannen van administratieve rompslomp en regeldruk.

In die zin komt mijn eigen piepkleine mini-experiment méér in de richting. Je kunt natuurlijk zeggen dat ik inteer op mijn spaargeld, met vervroegd pensioen ben of mijn eigen VUT in elkaar heb getimmerd, maar dat doet niets af aan het feit dat ik vanaf mijn 55ste verjaardag elke maand een bedrag van 1000 euro op mijn rekening ontvang en dat vijf jaar achtereen. Ik betaal het weliswaar helemaal zelf, maar al na een paar keer had ik het gevoel dat ik dat geld ontving van een onafhankelijke derde partij, net zoals je als huizenbezitter ook hypotheekrente aan de bank betaalt alsof het huur is die je aan een huisbaas overmaakt.

Er is in mijn geval geen sprake van een tegenprestatie noch van de "plicht tot werken" waar het Sociaal en Cultureel Planbureau het over heeft in het eerder deze week verschenen rapport Aanbod van Arbeid. Op die manier kan ik precies vaststellen wat het met je doet als je een basisinkomen krijgt en ook wat je vervolgens met al die vrije tijd gaat doen. In ons geval wordt mijn zelfbetaalde basisinkomen aangevuld met de parttimebaan van mijn vrouw die ook op de kop af 1000 euro netto verdient, dus ons huishoudpotje lijkt precies op dat van een echtpaar met twee basisinkomens. In mijn volgende boek kan ik dus niet alleen de vraag beantwoorden of je nog gaat werken met een dergelijk systeem, maar ook of 2000 netto genoeg is.

Voor het beantwoorden van al die vragen is het nog iets te vroeg, niet alleen omdat ik er "pas" vier maanden op heb zitten, maar ook omdat mijn experiment aan het begin van de zomer van start ging. Op een dag als vandaag wil iedereen wel een basisinkomen en is de vraag of je liever naar kantoor gaat dan naar de kust zowel gemeen als retorisch. Veel interessanter is het hoe ik daarover denk op een donkere en kletsnatte dag in november als de wind om het huis giert en ik al om negen uur alle kranten uit heb. Staat in datzelfde rapport van het SCP immers niet dat werkenden meer tevreden zijn over hun leven dan niet-werkenden?

Mijn streefbedrag was 60.000 euro, maar toen dit experiment uiteindelijk echt begon zat ik daar ruim zevenduizend euro boven. Daardoor heb ik waarschijnlijk pas het gevoel dat ik ga interen op mijn spaargeld als het bedrag onder de 60.000 euro zakt en rijst vanzelf de vraag hoeveel er na vijf jaar nog over is van het startkapitaal. Want niets weerhoudt me ervan om af en toe iets bij te verdienen en dat meteen weer in dat spaarvarken te proppen. Zo kun je jezelf voorstellen dat je spelenderwijs een basisinkomen bij elkaar verdient waar je de rest van je leven van kunt leven zonder de resultaten af te wachten van al die goedbedoelde experimenten met regelarme bijstand die mijlenver afstaan van wat nu al mijn dagelijkse realiteit is.