Van heel hard werken kun je dus ook gewoon gek worden

Vanmorgen las ik in het Volkskrant Magazine een artikel met een nogal onheilspellende boodschap: ook gewone, "nette" mensen kunnen op een kwade dag in de war raken. Zo ernstig zelfs dat ze al hun huisraad verkopen en met stemmen in het hoofd over straat dwalen in een jurk van een van de kinderen. Bij nader inzien blijkt er echter in bijna alle gevallen een episode aan vooraf te zijn gegaan van heel hard werken en heel veel stress.

Natuurlijk zit er een kern van waarheid in het artikel. Hoe sterk je ook in je schoenen staat - of denkt te staan - niemand weet hoe hij in de praktijk zal reageren op stressvolle gebeurtenissen of een reeks tegenslagen. Onlangs las ik zelfs ergens dat dat het belangrijkste is wat je als ouders aan je kinderen kunt meegeven: het vermogen om de draad weer op te pakken als iets mislukt of tegenzit. Voorbeeld: ik heb deze week een lezing gehouden voor een uitverkochte zaal mensen, maar ik heb ook wel eens een middag in een boekhandel gezeten om boeken te signeren zonder dat er één klant binnenkwam. Je moet het bijltje er dus niet te snel bij neergooien in het besef dat er na de eerstvolgende bocht misschien wel weer een meevaller wacht.

In het Volkskrant Magazine las ik het verhaal van een man die manisch depressief werd na een zomervakantie en dat van een vrouw die een psychose kreeg tijdens een cursusweekend. Hoe verschillend hun verhalen ook zijn qua geslacht, leeftijd en achtergrond, er is één rode draad: voor de episode van geestelijke nood werkten ze hard. De man van (nu) 45 draaide werkweken van 80 uur en genoemde vrouw kreeg op haar 48ste een psychose na het accepteren van een nog zwaardere en stressvollere baan, die ze vooral geaccepteerd had omdat ze vond dat ze zich "moest blijven ontwikkelen".

Het derde verhaal iets iets minder zwart/wit, maar ook daar gaat het om een vrouw die als senior communicatieadviseur werkte voor grote bedrijven en niet om iemand (om maar wat te noemen) die de dag rustig begint met koffie drinken, de krant lezen en langspeelplaten draaien. Ik heb wel eens gezegd dat de kans dat ik met mijn huidige levensstijl tegen een burn-out aanloop, net zo groot is als de kans dat ik volgens jaar malaria krijg door een mug in mijn slaapkamer. De "gekte" van deze mensen komt dus niet uit de lucht vallen en is geen kwestie van iets te lang zonder sjaal om de nek op de tocht staan.

Eigenlijk zou je kunnen zeggen dat ze zó hard werkten dat de voortrazende sneltrein waar ze in zaten één station heeft overgeslagen. Normaal gesproken krijg je in een dergelijke situatie namelijk "gewoon" een burn-out, terwijl een psychose misschien wel de overtreffende trap is van overspannenheid. Boosdoener is in alle gevallen chronische stress. Ik ben weliswaar politicoloog en geen psychiater, maar het is niet voor niets zo dat we stress omschrijven als "kopzorgen". Wie veel aan zijn hoofd heeft, kan erop wachten tot datzelfde hoofd zich iets in het hoofd haalt.

Bij een burn-out grijpt je brein in en trekt aan de noodrem. Het is een dodemansknop die voorkomt dat je doorwerkt tot je er letterlijk dood bij neervalt. Preciezer gezegd: het is een zekering die doorbrandt als je teveel apparaten op één stekkerdoos aansluit. Het is kortsluiting van je brein, waarna alles op zwart gaat en de accu helemaal leeg is. Sla je dat station over, dan is de schade helemaal niet meer te overzien en word je blijkbaar écht gek.

Het bewuste artikel is dus echt een aanrader, maar vooral als je tussen de regels doorleest en kennis neemt van de manier waarop de betrokkenen terugkijken op die episode in hun leven. Want voor alle drie was het een louterende ervaring en een harde les. De conclusie van de 45-jarige man is letterlijk: "Ik heb geleerd wat ertoe doet in het leven. Ik heb het allemaal gehad: het huis, de auto, de vette bankrekening, een groot sociaal netwerk. Uiteindelijk zijn het diepe vriendschappen die tellen."