De beste remedie tegen een burn-out is helaas niet te betalen

Vorige week zag ik bij DWDD twee oncologen die zich erover beklaagden dat kankerbehandelingen steeds duurder worden. Sommige behandelingen komen uit op meer dan een ton per patiënt, zodat je in feite je huis zou moeten verkopen als je het zelf moest bekostigen. Daar moest ik ineens aan denken toen psychiater Witte Hoogendijk een paar dagen later in Nieuwsuur de vraag kreeg wat nu eigenlijk de beste remedie is tegen de toenemende stress in de samenleving. Hoogendijk mompelde wat over "mindfulness" en zei dat het kon helpen als je besefte dat ons vissenbrein te primitief is voor de moderne maatschappij, maar het enige echte antwoord bleef uit. De beste remedie tegen een burn-out is is in de meeste gevallen namelijk niet te betalen omdat het betekent dat je zou acuut moeten stoppen met betaald werk.

Het verhaal van Hoogendijk kwam in Nieuwsuur minder goed uit de verf dan in het paginagrote artikel in NRC Weekend van afgelopen zaterdag, maar dat is eigen aan het medium televisie. Zelf ben ik in ieder geval van plan om zijn boek (dat hij samen met Wilma de Rek schreef) over stress te gaan lezen, omdat het naadloos aansluit op wat ik in mijn eigen boeken ook al vaststel. Hoe manmoedig we ook proberen om alle technologische ontwikkelingen bij te benen, er komt simpelweg te veel op ons af en we reageren daar ook op de verkeerde manier op. Ons reptielenbrein (Hoogendijk noemt het een vissenbrein) is erop gericht adequaat te reageren op gevaren die allang niet meer bestaan en geeft daarom voortdurend een vals alarm af.

Hoogendijk noemt de mens een opgelapte auto met een verouderd alarmsysteem en die vergelijking klopt helemaal als je je daarbij een grote Amerikaanse auto voorstelt die met knipperende alarmlichten staat te loeien langs het trottoir omdat iemand er per ongeluk iets te dicht langs is gelopen. We krijgen angstaanvallen en hebben last van hyperventilatie, terwijl er geen sprake is van levensbedreigend gevaar en we in feite alleen maar chronisch overbelast zijn. De beste remedie is: stoppen met werken, stoppen met televisiekijken en stoppen met shoppen. Je kunt dat ook samenvatten en zeggen dat je moet stoppen met jezelf gek te laten maken.

Wie Het nieuwe nietsdoen heeft gelezen, zal die analyse bekend voorkomen. Hoogendijk vertelt in de kern dan ook niets nieuws, maar vertelt wel het hele verhaal en geeft dat ook een solide wetenschappelijk fundament. De verbaasde reactie van de presentatrice van Nieuwsuur verbaasde me wel enigszins, want ik noem de moderne mens in een van mijn andere boeken een savannebewoner met een smartphone, terwijl Ronald Giphart in het samen met Mark van Vugt geschreven Mismatch precies hetzelfde concludeert en er zelfs een heel boek aan wijdt. Of we dat nu leuk vinden of niet, de ontwikkeling van ons brein loopt ver achter op maatschappelijke ontwikkelingen en raakt alleen maar steeds verder achterop.

De beste remedie tegen een burn-out - en de daarop soms volgende depressie - is dus: lekker achterover leunen en alleen nog tijd besteden aan dingen waar je je lekker bij voelt. Dat is natuurlijk geen maatschappelijke oplossing die algemeen toepasbaar is, maar het is wel een wondermiddel. De kans dat ik met mijn huidige levensstijl tegen een burn-out aanloop, is namelijk net zo groot als de kans dat ik deze zomer malaria krijg van een mug uit mijn slaapkamer. Toen ik nog in loondienst was en fulltime werkte, zat ik er gevaarlijk dicht tegenaan, nu is dat gevaar in zijn geheel geweken. Het kost me dan ook moeite om burn-out een "ziekte" te noemen, want aan de genezing (of, beter nog, de preventie) komt geen enkel farmaceutisch bedrijf te pas.

In Amerika moeten mensen soms letterlijk al hun spaargeld aanspreken en hun huis verkopen om een medische behandeling te bekostigen (lees het boek Dat was het dan van Lionel Shriver), terwijl je omgekeerd je huis helemaal kunt aflossen om te voorkomen dat je in het medische circuit belandt met een burn-out. Stoppen met werken is voor de meeste mensen geen optie, omdat het onbetaalbaar is, maar het betekent wel stoppen met stressen. Zonder werk heb je geen last meer van filestress, werkstress, vergaderstress, deadlinestress, informatiestress en noem maar op, dus heel veel stressfactoren vallen in één klap weg (al is het maar om,dat je zonder werk ook niet bang meer hoeft te zijn je baan kwijt te raken).

Het is dus aan de ene kant helemaal geen praktische of pasklare oplossing, maar aan de andere kant is het een waterdichte remedie met een heel duidelijk oorzakelijk verband. Anders gezegd: als politieke partij kun je hier helemaal niets mee, maar als particulier kun je er je eigen conclusies uit trekken. Zo denk ik persoonlijk ook dat je van een burn-out veel sneller herstelt als de noodzaak om te reïntegreren er niet meer is en je ook kunt kiezen om een punt achter je carrière te zetten. Vorige week noemde Anna van Dalen het basisinkomen een "belegging in welbevinden" en daar kan ik vanuit mijn persoonlijke ervaring helemaal inkomen.