Overbevolking is een kikker in een overkokende pan met heet water

Enig idee hoeveel inwoners ons land telde in 1999? Dat is interessant om te weten, want op 9 juli van dat jaar publiceerde ik een opiniestuk in het Algemeen Dagblad waarin ik vaststelde dat ons land 'vol aanvoelde'. Dat is wellicht geen vreselijk wetenschappelijke benadering, maar sindsdien zijn er nog eens een kleine twee miljoen mensen bijgekomen. Niet alleen begeven we ons met de huidige exponentiële bevolkingsgroei op aarde op onbekend terrein, het onderwerp hangt nauw samen met tal van hedendaagse problemen waarvan de opwarming van de aarde de meest in het oog springende is.

Zoals eerder gezegd werd mij gevraagd dit onderwerp op 'wetenschappelijke wijze' te benaderen, waarschijnlijk in de veronderstelling dat er dan maar één uitkomst mogelijk is. Ik kwam ergens inderdaad een tabel tegen waarin te lezen viel dat ons land probleemloos 25 miljoen inwoners zou kunnen herbergen en daar zitten we met 17,4 miljoen mensen nog ruim onder. En anders biedt de wetenschap wel de geruststellende gedachte dat je met slimme snufjes en technologische innovaties alle eventuele problemen die samenhangen met bevolkingsgroei kunt pareren.

Nu snap ik de charme van boeken die ons vooruitgang beloven en de geruststellende gedachte uitdragen dat de meeste mensen deugen, maar in de aanloop naar dat opiniestuk las ik destijds The Population Explosion van de bioloog Paul Ehrlich en zijn vrouw Anne dat een veel somberder toekomstbeeld schetst. Datzelfde geldt voor het recent verschenen boek Tien Miljard van de Britse wetenschapper Stephen Emmott. Je kunt aanvoeren dat Emmott niet weet waar hij over praat omdat hij psycholoog is, maar misschien is dit onderwerp juist wel voer voor psychologen.

Ik zou op deze plek ook kunnen schrijven dat ik het helemaal eens ben met W. Klinkhamer uit Eijsden van wie deze morgen een ingezonden brief in De Telegraaf werd gepubliceerd. Twintig jaar geleden (ja, daar schrik ik zelf ook elke keer weer van) schreef ik de toegenomen agressie in de samenleving deels toe aan het feit dat we met z'n allen op een kluitje leven. Mijn opiniestuk was aanleiding om als 'deskundige' mijn zegje te komen doen op de radio. Weliswaar was ik beroepsmatig werkzaam als journalist, maar als afgestudeerd planoloog had ik voldoende kennis in huis over het onderwerp demografie.

In de studio waren ook twee overheidsambtenaren aanwezig, die oprecht verbaasd waren over het gesuggereerde verband tussen geestelijk welzijn en bevolkingsdichtheid. Na afloop stonden we met z'n drieën in de lift en wisselden zij visitekaartjes uit, daarbij mij verder negerend. Zo snap je meteen waarom bepaalde ideeën op overheidsniveau tot in het oneindige worden herhaald, als de echo van een diepe wenspunt, zodat er op het laatst nog maar één waarheid (of eigenlijk: 'waarheid') over is. Voor dissidente geluiden is verder geen belangstelling en geen plaats.

Ik zou op deze plek ook kunnen schrijven dat ik het helemaal eens ben met Bregje Hofstede die een mooi, persoonlijk boek schreef over haar burn-out. Omgekeerd is het helemaal niet zo'n gekke gedachte om aan het rijtje overproductie, overprestatie en overprikkeling ook nog overbevolking toe te voegen. Helaas is dat laatste een taboeonderwerp vanwege de raakvlakken die het heeft met het vluchtelingenprobleem. Omdat de bevolkingsgroei in ons land vrijwel geheel toe te schrijven is aan immigratie in de meest brede zin, heet je al snel een 'racist' of krijg je te horen dat je dan zelf maar lekker moet ophoepelen.

Van die discussie wil ik me verre houden, dus ik besluit met een voorbeeld dat aangeeft waarom overbevolking volgens mij een probleem is en een sluipend probleem bovendien. In mijn boeken geef ik regelmatig aan dat sommige maatschappelijke ontwikkelingen ons massaal tot waanzin zouden drijven als ze plaats hadden gevonden in een tijdsbestek van 24 uur in plaats van 24 jáár. Dat is een zin waar je gemakkelijk overheen leest, terwijl het juist belangrijk is om daar even stil bij te staan en je dat heel levendig voor te stellen.

Toen ik mijn rijbewijs haalde, waren er in ons land ongeveer 5,5 miljoen auto's, begin dit jaar turfde het CBS 12,7 miljoen 'wegvoertuigen'. Probeer je maar eens voor te stellen dat je gaat slapen met dat felbegeerde roze papiertje op je nachtkastje en de volgende dag wakker wordt in een wereld waarin het wegverkeer ruimschoots is verdubbeld en de filedruk extreem is geworden. Ik vermoed dat de meeste mensen zich spontaan ziek zouden melden bij hun werkgever of zich huilend zouden melden bij de balie van de dichtstbijzijnde psychiatrische kliniek. Overbevolking is in die zin een bijna onderhuids probleem dat je op een dag compleet overvalt.