Het echte gevaar bestaat uit 1,5 miljard Chinezen zonder scrupules

Afgelopen zaterdag kreeg ik in het radioprogramma Spijkers met Koppen de vraag wat er met je gebeurt als je in één jaar tijd 250 films in de bioscoop ziet. In algemene zin zeg ik vaak dat het je horizon verbreedt en je blikveld verruimt. Maar je kunt ook inzoomen en vaststellen dat je op donderdagmiddag maar twéé films achter elkaar hoeft zien om te beseffen dat de wereld er heel anders uitziet dan je tot dat moment toe had gedacht.

Vorige week zat ik, met een nieuw boek dat op uitkomen stond, ineens opgescheept met een propvolle agenda waarbij ik soms zelfs twee interviews achter elkaar moest doen. Die belangstelling overviel me een beetje, omdat ik zelf inmiddels zo gewend ben aan mijn nieuwe leven dat ik het allang niet meer bijzonder vind om per week meerdere films te zien in de bioscoop. Zelfs afgelopen week slaagde ik er, tussen de bedrijven door, in om vijf keer naar de film te gaan.

Op donderdagmiddag zag ik om 16.20 uur in LantarenVenster de IDFA-documentaire Genesis 2.0, een film die iedereen zou moeten zien. Heel vaak, zeker als het om documentaires gaat, vang je in de bioscoop een glimp op van een nabije of verre toekomst waarin het leven op aarde onvoorstelbaar is veranderd.Dat gebeurde ook deze keer, toen ik Chinese wetenschappers hoorde vertellen over synthetische biologie en ik machines aan het werk zag die het DNA van álle levende organismen op aarde 'sequencen'.

Met behulp van deze techniek kan de wetenschap er straks voor zorgen dat er geen enkel kind meer wordt geboren met het Down-syndroom. Ook kunnen geheel nieuwe soorten in het laboratorium in elkaar worden gekunsteld, zodat de mens opeens écht voor God kan spelen. De romanschrijver in mij ziet dan ineens een dystopische toekomst voor zich waarin een in een petrischaal in elkaar geknutseld wezen zich keert tegen de mensheid of zich zo snel vermenigvuldigt dat het op een ecologische ramp uitloopt.

Sleutelscène in de film is het moment waarop een westerse bioloog iets vraagt over ethische bezwaren. Eerst zwijgt de Chinese biologe, om vervolgens met een lege blik terug te kijken die langzaam verandert in een star, vijandig masker. Op dat moment blijkt dat ethiek geen enkele rol speelt bij wat daar in die laboratoria wordt ontdekt en wat daar vervolgens uitrolt. Wij lijken hier nog te denken dat Kees van der Staaij een bedreiging vormt, maar het echte gevaar bestaat uit 1,5 miljard Chinezen zonder enige scrupules.

Een uur later keek ik in hetzelfde theater naar de speelfilm Styx die zorgde voor nog veel meer lastige vragen en morele dilemma's. In deze film reist een Duitse solozeiler, in het dagelijks leven werkzaam als Notartzt, richting de Kaapverdische eilanden als ze vlakbij haar eindbestemming een stuurloos schip ziet dobberen vol Afrikaanse immigranten annex schipbreukelingen. Langsvarende schepen hebben instructies zich afzijdig te houden en ook de kustwacht adviseert haar dringend om door te varen en niet in te grijpen.

Welke keuzes ze vervolgens maakt, en wat daarvan de consequenties zijn, zal ik hier niet verklappen, maar de metafoor is overduidelijk. De solozeiler heeft een mooi schip en een voedsel- en watervoorraad aan boord waarmee ze haar bestemming makkelijk kan halen. Tegelijk is haar schip te klein om al die mensen aan boord te nemen en de voorraad waterflessen ontoereikend. Vragen die de film oproept: maakt hulpverlening het probleem soms niet juist erger? En: wat doet Europa wanneer de vluchtelingenstroom in de toekomst aanzwelt tot onbeheersbare proporties?

Zo verlaat je de bioscoop met een hoofd vol vragen, waar ik zelfs dagen later geen duidelijk antwoord op weet. Je kunt je bijvoorbeeld afvragen of zij andere keuzes zou hebben gemaakt als ze een man was geweest. Minstens net zo interessant is de vraag wat ze zou hebben gedaan als ze geen gediplomeerd arts was geweest, maar een journalist of een account manager. Styx is - net als Genesis 2.0 - een film om uitgebreid over na te praten, maar ook een film waar we in de toekomst waarschijnlijk nog vaak naar terug zullen verwijzen als we voor lastige, misschien wel onmenselijke keuzes komen te staan.