Wat gebeurt er als je elke vijftigplusser een basisinkomen geeft?

Maandag 22 mei a.s. wordt de eerste aflevering uitgezonden van een tweedelige special van het televisieprogramma Radar. Daarin staat de vraag centraal hoe je de hardnekkige werkloosheid onder vijftigplussers het beste kunt aanpakken, een thema dat in mijn boeken met enige regelmaat terugkeert. Interessant genoeg komen ze daarbij op de proppen met een oplossing die ik in mijn vólgende boek uitgebreid uit de doeken doe. Wat zou er namelijk gebeuren als je een basisinkomen gefaseerd invoert, te beginnen bij werkloze ouderen? Storten die zich dan allemaal op vrijwilligerswerk of stort de economie in?

In de eerste special van Radar, die gewijd was aan hypotheken en begin vorig jaar werd uitgezonden, was ik zelf te gast. Het zou dus een tikje merkwaardig zijn geweest om mij opnieuw te interviewen (zeker omdat ik inmiddels ook een vaste column heb in het tijdschrift Radar+), terwijl ik aan de andere kant van alles te vertellen heb over dit onderwerp. In 2012 was ik namelijk zelf een werkloze vijftigplusser die aanhikte tegen een pensioengat van 17 jaar en werkzaam was in een sector waar de klappen het hardst aankwamen. Inmiddels ben ik met "plakbandpensioen" en betaal ik mezelf elke maand een basisinkomen uit van 1000 euro netto.

Dat is precies het bedrag waar Antoinette Hertsenberg het over heeft in het grote interview in de nieuwe Varagids. Een van de oplossing die in de documentaireserie wordt aangedragen is namelijk een basisinkomen voor werkloze vijftigplussers. In het bewuste interview wordt gesproken over een experiment met 55 vijftigplussers, hoewel dat net zo goed een soort spraakverwarring kan zijn tussen journalist en geïnterviewde. Waarschijnlijk wordt bedoeld dat je zou kunnen denken aan een experiment met werkloze 50-plussers óf 55-plussers, al zal het dan eerder gaan om een soort regelvrije bijstand dan om een écht basisinkomen voor iedereen.

Persoonlijk ben ik heel benieuwd met welke conclusies de makers op de proppen komen. De verslaggeefster van de Varagids (zelf 48 jaar) springt alvast een gat in de lucht van blijdschap bij het vooruitzicht om op je vijftigste met pensioen te gaan en vanaf dat moment alleen nog dingen te doen die je leuk vindt. Antoinette Hertsenberg antwoordt daarop dat er maar weinig mensen zijn die met een basisinkomen op zak "thuis op de bank willen zitten". Dat is een interessante opmerking, omdat het daardoor net lijkt of je als mens alleen maar kunt kiezen tussen twee uitersten: werk (en vrijwilligerswerk) óf met de armen over elkaar achter de geraniums.

Hertsenberg baseert die conclusie op de gesprekken die ze voor het programma gevoerd heeft met werkloze vijftigplussers. Dat zijn dus mensen die wanhopig op zoek zijn naar een baan (omdat ze anders hun rekeningen niet kunnen betalen en misschien wel hun huis uit moeten) en die ook geacht worden actief op zoek te zijn naar werk. Die groep heeft het gevoel langs de kant te staan, voelt zich afgedankt, krijgt afwijzing na afwijzing, profiteert als enige niet van het economisch herstel waar in de media over wordt gesproken en wordt voortdurend achter de vodden gezeten door het UWV of de Sociale Dienst.

Wat die groep zou doen met een onvoorwaardelijk basisinkomen op zak weet je niet en kom je ook niet te weten door ze aan te spreken als ze nog in een totaal andere situatie zitten. Met een beetje overdrijving zou je kunnen zeggen dat een dergelijk onderzoek net zoveel voorspellende waarde heeft als het interviewen van langgestraften in de gevangenis over hun vakantieplannen. Die gaan natuurlijk nergens heen omdat ze nergens heen kunnen en willen daar niet eens over fantaseren omdat dat veel te pijnlijk is. Op dezelfde manier gaat een werkloze vijftiger van wie de WW-uitkering binnenkort afloopt, natuurlijk niet ontspannen en zonder enig schuldgevoel met een kop koffie en een krant in de tuin zitten.

Hertsenberg heeft gelijk dat vijftigers helemaal niet uitgeblust en opgebrand zijn (en, net als haar 58-jarige echtgenoot, nog "superactief"). Wat echter vaak vergeten wordt is dat je ook een heel actieve levensstijl kunt hebben zonder bestuursfuncties en betaald werk. Zo moet je niet uitsluiten dat vijftigers met een basisinkomen op zak misschien nog wel een paar betaalde opdrachten aannemen voor de slagroom op de taart, maar hun tijd verder prima weten te vullen met lezen, kanoën, musea bezoeken, bij vrienden langs gaan, fietsen, schilderen, tuinieren, wandelen, puzzelen en voetballen. Kijk maar eens wat er gebeurt als je een niet-werkende vijftigplusser 1000 euro netto per maand uitkeert én een abonnement waarmee hij onbeperkt naar de bioscoop kan...