Zoeken

woensdag 6 december 2017

Is die hoge hypotheekschuld misschien ook een beetje je eigen schuld?

Afgelopen week kwam mijn jongste zoon op een dag thuis van zijn grafische opleiding met de opdracht om de loonkloof in Nederland te vergelijken met de situatie in een van de ons omringende landen. Best een pittige klus, temeer omdat hij aan de les meteen ook een vertekend beeld had overgehouden. Zo moest ik hem bijvoorbeeld vertellen dat de salarisverschillen tussen M/V die in de statistieken steeds weer opduiken, natuurlijk niet betekenen dat een startende lerares in het onderwijs minder verdient dan een leraar met precies dezelfde opleiding en ervaring. Niks ten nadele van zijn opleiding verder, want hij monteerde na drie weken al een filmpje dat zó op televisie zou kunnen. Toch denk ik dat onderwijs meer gericht zou moeten zijn op het opleiden van kritische studenten dan op het klakkeloos en kritiekloos oplepelen van clichés. Daar heb  je later immers ook wat aan tijdens je eerste gesprek met een hypotheekadviseur.

Gisteren las ik een interessant opiniestuk van trendwatcher Adjiedj Bakas over de slachtoffercultuur die ten grondslag ligt aan zowel de zwartepietendiscussie als de #metoo-hype. Je hoeft het niet met hem eens te zijn, zolang je maar de moeite neemt om het hele stuk uit te lezen en even te laten bezinken. Bakas slaat met zijn analyses en voorspellingen wel eens de plank mis, maar het is niet zomaar zo dat ik in mijn boeken op verschillende plaatsen naar hem verwijs. Zijn verhaal sluit ook naadloos aan op het interview met 'opiniemaker' Marianne Zwagerman in De Volkskrant van vandaag.

Wat de twee met elkaar gemeen hebben, is dat ze afstand nemen van de heersende gedachte dat er in Nederland groepen zijn die structureel achtergesteld worden. Ze hebben óók met elkaar gemeen dat ze allebei succesvol zijn, niet snel bij de pakken neerzitten en van aanpakken houden. Het stempel 'rechts' ligt dan al snel op de loer, maar mensen die mijn boeken kennen weten dat ik me daar niet snel door laat afschrikken. Sinds Hypotheekvrij! probeer ik juist te laten zien dat je als burger vooral zélf moet blijven nadenken en ook dat je je bij alles moet afvragen of het klopt en of je het misschien ook van een heel andere kant kunt bekijken.


Zo kwam ik al snel tot de conclusie dat het vooral de banken zélf zijn die maximaal profiteren van de hypotheekrenteaftrek. Als huizenbezitter krijg je weliswaar een deel van de betaalde rente terug, maar de geldverstrekker ontvangt gedurende de gehele looptijd (en bij een aflossingsvrije hypotheek loopt die soms door tot je dood) het volle pond. Sindsdien ga ik door het leven met in mijn hand een soort 'bullshit-detector' die zin van onzin probeert te scheiden en die vaak veel bruikbaarder blijkt dan het zo populaire fact checken. Met die benadering open ik mensen soms de ogen, maar schop ik ook wel eens tegen schenen. Anders gezegd: je kunt niet iets zinnigs schrijven over de huizenmarkt zonder heilige huisjes omver te schoppen.

Dat maakt dat ik lastig in te delen ben voor vriend en vijand. Zo pleit ik in mijn boeken voor een oud feministisch ideaal waarbij mannen en vrouwen allebei even veel werken (lees: weinig) en daarnaast even veel tijd besteden aan huishouden en opvoeding. Na het schrijven van dit blog ga ik dan ook eerst mijn overhemden strijken en daarna boodschappen doen voor het avondeten. Tegelijk slaak ik een héél diepe zucht als ik in De Volkskrant lees dat zelfs gedragseconoom Henriëtte Prast tegenwoordig van mening is dat vrouwelijk en mannelijk gedrag niet is aangeboren maar aangeléérd. Dat is een populair standpunt, maar al tijdens mijn studietijd (circa 1980) leek me dat grote onzin. De waarheid ligt eerder ergens in het midden, zoals onlangs in de wetenschapsbijlage van diezelfde krant te lezen viel.


Veel interessanter is de vraag waarom dit soort kwesties zo hardnekkig zijn dat ze over honderd jaar waarschijnlijk nog steeds op de agenda staan. Bakas wijt dat deels aan de behoefte aan aandacht en subsidie: waar een 'probleem' is, staat immers altijd wel ergens een geldpotje klaar. Zelf denk ik dat het vooral heel menselijk en verleidelijk is om de oorzaken van foute beslissingen en eigen falen buiten jezelf te zoeken. Wanneer je ervan overtuigd bent het slachtoffer te zijn van structureel racisme of een onderdrukkend patriarchaat, zie je niet alleen in alles een bevestiging van je eigen gelijk maar kun je het ook aan het systeem of de maatschappij wijten als je achterop raakt, uitvalt of worstelt met tegenstrijdige gevoelens. Heel typerend is bovenstaand bericht van een jonge vrouw die de tabaksindustrie de schuld geeft van haar rookverslaving en daarom aangifte heeft gedaan van 'zware mishandeling'.

Zij begon op haar veertiende met roken tijdens een schoolfeest en kwam er vervolgens pas 'jaren later' achter dat je daar longkanker van kan krijgen. Je kunt ook zeggen dat ze bezweken is onder groepsdruk en wel heel erg met andere zaken bezig moet zijn geweest om niet te weten dat roken ongezond is. Als kattebelletje aan mezelf had ik boven het bewuste artikel met pen geschreven: 'slachtoffer of slappeling?' Een beetje kort door de bocht misschien, maar dat maakt wel meteen duidelijk dat ik vind dat je als mens in de eerste plaats zelf verantwoordelijk bent voor je eigen handelen. Dat geldt dus net zo goed wanneer je ooit uit overmoed een veel te hoge hypotheek hebt afgesloten om je pas jaren later eens goed te gaan verdiepen in de kleine lettertjes.