Door de titel van mijn nieuwe boek zou je denken dat het alleen gaat over virussen en vaccins, maar het is - eigenlijk net als alle voorgaande titels - vooral een autobiografisch verslag in combinatie met een maatschappelijke analyse en een tijdsbeeld. Rode draad in al mijn boeken is de vaststelling dat er over bijna élk onderwerp wel iets meer kan worden gezegd dan de clichés die in de media tot vervelens toe worden herhaald. Zo komt zelfs ook het onderwerp 'slavernij' even voorbij, reden om eens goed te gaan zitten voor de 2Doc over hetzelfde onderwerp die eerder deze week te zien was.
De grap is dat ik op het bestaan van deze documentaire werd geattendeerd doordat ik zangeres Sabrina Starke volg op Facebook. Zij tekent voor het prachtige nummer waarmee de documentaire afsluit en zorgde er indirect voor dat ik op zoek ging naar haar album Lean On Me waarop ze nummers van zanger Bill Withers vertolkt. Ik zal later nog eens op deze plek beschrijven op welke wijze de pandemie mijn muzieksmaak heeft beïnvloed, maar dit geeft al aardig aan hoe associatief ik bij alles te werk ga.
Dus ging ik er gisteren eens goed voor zitten om naar de documentaire Nieuw Licht te kijken. Dat was verhelderend, want voor het eerst begreep ik pas goed waar de behoefte vandaan komt om aandacht te vragen dit onderwerp. Daarmee geef ik het antwoord meteen al weg, want het komt door de maar al te menselijke behoefte om te weten waar je vandaan komt. Mensen zijn niet alleen geïnteresseerd in hun eigen stamboom, maar ook in die van hun volk.
Voor witte mensen - zeker voor mensen van mijn generatie - is dat vanzelfsprekend, zonder dat je daar verder bij stilstaat. Zelfs met een slechts vaag omlijnd historisch besef, kun je jezelf identificeren met ontdekkingsreizigers en ridders, met uitvinders en schilders, met vikingen en cowboys, met astronauten en verzetshelden. Daar komt in mijn geval dan nog een stel berooide Duitsers bij die rond 1870 met handkarren over de grens trokken op zoek naar een beter leven.
Nu Nederland steeds meer verkleurt, ontstaat ook de logische behoefte om hun verhaal te vertellen en hun plek in de wereldgeschiedenis te laten zien. Als witte man heb je er geen benul van wat het met je zelfbeeld doet als je in de musea en geschiedenisboeken louter beelden ziet - afspiegelingen van jezelf - van bedienden en slaven. Niet alleen wil je aandacht voor die historie, je gaat ook op zoek naar andere rolmodellen en naar heldhaftige of verheffende verhalen. Daar hoort zo'n expositie in het Rijksmuseum onlosmakelijk bij.
Waarmee ik uitkom op de paar kanttekeningen die ik toch even wil maken. Zo wordt het team conservatoren dat de expositie verzorgt omschreven als heel 'divers', terwijl het om twee witte vrouwen gaat en twee vrouwen van kleur. Mij maakt dat persoonlijk niet uit want het gaat om het eindresultaat, maar je kunt je afvragen of er in zo'n setting nog wel plaats zou zijn voor een witte man van vijftig die een nuchtere kijk op de zaak heeft en vaststelt dat het een belangrijk onderwerp is maar tegelijk iets van anderhalve eeuw geleden.
In de documentaire wordt daar wat makkelijk overheen gestapt, maar het blijft van een heel andere orde dan de Tweede Wereldoorlog. Mijn moeder heeft die tijd nog bewust meegemaakt, terwijl je bij de slavernij terug moet naar over-, overgrootmoeders (of zelfs nog verder terug). Dat maakt hoe dan ook verschil, nog los van het feit dat de gruwelen uit WO2 misschien nog wel erger waren omdat ze feitelijk in de 'moderne' tijd plaatsvonden.
Dat heeft niets met relativeren te maken of met bagatelliseren, maar is een feitelijke vaststelling. Sowieso is historisch besef bij alles van het allergrootste belang, want mensen van mijn generatie zongen zonder erbij na te denken een liedje over 'Moriaantje zo zwart als roet' en lazen De negerhut van oom Tom, terwijl we nu zijn overgeschakeld op uitdrukkingen als 'wit' en 'tot slaaf gemaakten'. Tegelijk moeten witte mensen ook leven met de verschrikkingen uit WO2, waarbij Europanen elkaar uitmoordden. In zekere zin waren het witte mensen die andere witte mensen de gaskamer in dreven, al wordt het zelden zo omschreven.
Verder niks dan lof, want het was een prachtige documentaire met een meer dan prachtig slotlied en een mooie boodschap. In deze wereld komen we alleen ergens met wederzijds begrip. Daar hoort ook de vaststelling bij dat er mensen van kleur in Nederland wonen die niks met slavernij te maken hebben en witte Nederlanders die hier pas vanuit het buitenland zijn gearriveerd toen diezelfde slavernij allang was afgeschaft en die dus part noch deel hebben gehad aan deze hele materie en er ook niet indirect van hebben geprofiteerd. Voor alles geldt: uitlichten zonder te overdrijven.
Daar hoort ook bij dat je aandacht mag vragen voor slavernij, zonder de impliciete vaststelling dat er sprake zou zijn van collectieve schuld of de gemakzuchtige hypothese dat hedendaags racisme per definitie wortelt in kolonialisme. En dan heb ik het al helemaal niet over de onzinnige vraag of wetenschap 'gedekoloniseerd' zou moeten worden omdat er nergens in de geschiedenisboeken een donkergekleurde wiskundige te vinden is. Beter is het om met een schone lei te beginnen, zonder wij en zij en zonder het steeds maar over zaken te hebben als geslacht, geaardheid of kleur.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten