Hoe "rijk" moet je precies zijn om eerder te kunnen stoppen met werken?

Eerder deze week viel in Trouw te lezen dat alleen rijke mensen het zich kunnen veroorloven om eerder te stoppen met werken dan de wettelijke AOW-leeftijd. In het artikel viel te lezen dat vroegpensioen een "luxegoed" aan het worden is waar alleen "vermogenden" aanspraak op kunnen maken. Zo ontstaat de wrange situatie dat laagopgeleiden, die vaak veel éérder zijn begonnen met werken, langer door moeten werken terwijl ze meer risico lopen op arbeidsgerelateerde klachten en ook eerder versleten zijn. Dat wringt en dat is wrang, dus je zou eens goed moeten kijken naar de mogelijkheid om een soort flexibele AOW in te voeren of een recht op pensioen na 45 gewerkte jaren. Tegelijk is het misschien goed om eens in te zoomen op de vraag hoe je begrippen als "rijk" en "vermogend" in dit geval precies moet definiëren.

Dat laagopgeleiden (die doorgaans veel eerder zijn begonnen met werken en gemiddeld ook nog eens minder lang leven) langer moeten doorwerken dan mensen met een hogere opleiding en een hoger inkomen, is natuurlijk oneerlijk. Onlangs sprak ik een hovenier van 28 die dat werk inmiddels al tien jaar doet en nu al last heeft van zijn rug. Hoe zo iemand zonder kleerscheuren de pensioengerechtigde leeftijd zou moeten halen, is me een raadsel. Wie vandaag 28 is, weet dat hij minstens tot zijn 72ste door zal moeten werken voor hij recht heeft op AOW. In zijn geval weet je nu dus al dat hij dat niet gaat halen zonder zich te laten omscholen of af te laten keuren, want je praat bijna over een halve eeuw. Eerlijker zou zijn om hem na 45 dienstjaren (dus op zijn 63ste) te laten afvloeien met een soort VUT-regeling.

Lastig is wel hoe je dat precies zou moeten berekenen, want ik ben al in 1983 gaan freelancen als journalist, terwijl ik pas in 1987 een fulltime baan kreeg. Tellen die eerste vier jaar dan mee als gewerkte jaren (terwijl ik nog studeerde) of begint de teller pas te lopen op het moment dat ik 36 uur per week begon te werken? Los daarvan ben ik een extreem voorbeeld van iemand met een hogere opleiding die pas op zijn 27ste in loondienst is getreden (dus acht jaar later dan die hierboven genoemde hovenier) en veel eerder is gestopt met werken. Op het moment dat er een einde kwam aan mijn loopbaan als journalist, had ik nét 25 dienstjaren achter de rug en was ik nog 17 jaar verwijderd van mijn AOW-datum.

In zekere zin bevond ik mij toen op een merkwaardige tweesprong, want er zijn in deze maatschappij heel veel dingen die als "scheef" of "oneerlijk" bestempeld kunnen worden. Op mijn leeftijd kun je een slimme 45-plusser zijn met een HBO-diploma of een universitaire graad die nooit meer aan de bak komt (en dan maar uit pure wanhoop post gaat bezorgen en alles aanpakt wat op zijn pad komt) of je bent een geluksvogel die met vroegpensioen gaat omdat hij "rijk" is. Zoals bekend val ik min of meer in die tweede categorie, hoewel ik me categorisch verzet tegen de term "rijk". Als ik rijk ben (of vermogend, of beter gesitueerd zoals De Volkskrant dat vandaag noemt) dan hadden al mijn oud-collega's, studiegenoten, vrienden en familieleden dat inmiddels óók moeten zijn.

Op Facebook merkte iemand terecht op dat je juist moet spreken van de omgekeerde situatie: je bent rijk omdát je eerder kunt stoppen met werken. Zelf heb ik al eens in een van mijn boeken geschreven dat het veel meer met vindingrijkheid te maken heeft dan met rijkdom, want als anderhalfverdieners (weekbladjournalist en parttime basisschoollerares) hadden wij helemaal geen exorbitant gezinsinkomen. Tot wij in 2008 het roer radicaal omgooiden hielden we elke maand helemaal niet zoveel geld over, terwijl we vanaf dat moment elk jaar tussen de 15.000 en 20.000 euro wisten af te lossen. Zo daalden onze vaste lasten gestaag, terwijl we zelf langzaam gewend raakten aan een veel lagere levensstandaard.

Je kunt als krant dus schrijven dat ik met vroegpensioen ben omdat ik "vermogend" ben, maar net zo goed dat ik blijkbaar het vermogen bezit om een bevredigend leven te leiden met een veel lager inkomen. Door te suggereren dat je "rijk" moet zijn om eerder te stoppen met werken, zet je mensen dus massaal op het verkeerde been en wek je de indruk dat het slechts voor een enkeling is weggelegd. Mijn voorbeeld laat juist zien dat er veel meer mogelijk is dan je denkt, zonder dat je een vermogen bezit of dat in je schoot geworpen krijgt. Tegelijk ben je als 50-plusser natuurlijk behoorlijk de pisang als je je goedbetaalde baan verliest, terwijl je nog een aflossingsvrije hypotheek met je mee torst van 4 ton.

In die zin bevinden we ons in een schizofrene samenleving, waarbij je als hooggeschoolde oudere werkloze niet meer aan de bak komt terwijl de oudere werknemer die de dans ontspringt flink kan sparen en zelf kan bepalen wanneer hij met vroegpensioen gaat. Nog niet zo lang geleden werkte er bijna niemand meer boven de 55, terwijl we nu compleet verbijsterd reageren als een Hollywoodacteur er op zijn zestigste uit eigen beweging een punt achter zet. Het lijkt wel of we, nu we steeds langer moeten doorwerken, automatisch denken dat langer doorwerken onontkoombaar is of zelfs weldadig. In werkelijkheid is het omgekeerde het geval, hoef je helemaal niet rijk te zijn om je eigen VUT in elkaar te sleutelen en heeft Daniel Day-Lewis wat mij betreft groot gelijk.