Voor sommige privileges moet je nog best hard werken

Tijdens het lezen van een recensie over de film Camino in De Filmkrant, stuitte ik op een zinnetje dat maar door mijn hoofd bleef spoken. In deze documentaire legt een man van zestig de bekende bedevaartstocht af naar naar Santiago de Compostella en filmt daarbij zijn eigen inspanningen en overpeinzingen. Of je het eindresultaat nu goed of slecht vindt, zelf vroeg ik me vooral af wat de toevoeging dat het bij de hoofdrolspeler gaat om een 'witte, geprivilegieerde man' precies toevoegt. 

Niks ten nadele van De Filmkrant, want in een van de vorige edities stond een lange, lovende recensie van mijn laatste boek. De meeste mensen zullen er misschien ook overheen lezen, maar zelf begin ik langzamerhand een beetje allergisch te worden voor modieuze begrippen als 'white fragility', 'toxic masculinity' en ga zo maar door. Het is jargon dat weinig met wetenschap te maken heeft en alleen bedacht lijkt om te staven dat racisme en seksisme in deze maatschappij nog steeds diepgeworteld en hardnekkig zijn.

In dit geval kun je de toevoeging 'witte, geprivilegieerde' ook weglaten zonder dat je daarmee belangrijke informatie mist. Streep het in gedachten maar eens door en lees de zin dan nog een keer. Inderdaad: een overbodige observatie, die alleen maar te verklaren valt door het feit dat de film wordt besproken door iemand met de naam Omar Larabi. Het gevaar bestaat dus dat vrouwelijke en allochtone recensenten alles bekijken door een ideologische bril en overal te pas en te onpas een etiket op plakken.

Via Twitter heb ik hem nog even rechtstreeks gevraagd wat hij hier nou precies mee bedoelde, maar dat eindige al snel in de beschuldiging dat ik een 'racist' was. Dat lijkt me wat kort door de bocht, want eigenlijk was ik alleen maar oprecht nieuwsgierig naar een antwoord op de vraag of een midlife crisis inderdaad iets is waar alleen blanke mannen tegenaan lopen. Is het een leeftijdgebonden fenomeen en kom je het in verschillende verschijningsvormen tegen in alle culturen, of kennen we het alleen in het Westen?

De volgende logische vraag is of 'wit' en 'geprivilegieerd' in alle gevallen synoniem zijn aan elkaar. Als dat zo is, dan moet Omar dat nog maar eens duidelijk komen uitleggen aan die ene 56-jarige jeugdvriend van mij die in een huurhuis woont, een zwaar beroep heeft, kostwinner is en waarschijnlijk tot zijn 68ste door moet werken. Van welke kant ik zijn leven ook bekijk, er is niets geprivilegieerds aan en al helemaal niets wat hem puur op basis van zijn afkomst in de schoot is geworpen.

Een paar dagen las ik een opiniestuk in De Volkskrant waarin op hetzelfde aambeeld werd geslagen. De auteurs signaleren terecht dat niet iedereen in deze maatschappij gelijke kansen heeft, maar formuleren het zo dat je bijna zou gaan denken dat je iets laakbaars doet wanneer je je kinderen buiten schooltijd actief begeleidt. Hoe je het begrip 'privilige' in dit verband precies op moet vatten, weet ik oprecht niet en al evenmin hoe je dat proces om kunt keren. Zo wordt het taalgebruik sluipenderwijs vergiftigd met termen die ten onrechte onrecht suggereren.

Vergeet niet dat die 60-jarige man uit Camino is geboren in een land dat nog vrijwel geheel wit wás. Betekent het dat toen iederéén bevoorrecht was, van de putjesschepper tot de directeur? Of gold het toen ook alleen voor witte mannen? En zou je die term 'wit en geprivilegieerd' anno 2019 ook gebruiken wanneer er geen asielzoekers, gastarbeiders en andere immigranten naar Nederland waren gekomen of was het dan een hol begrip? Over mezelf kan ik bijvoorbeeld zeggen dat ik me heel bevoorrecht voel, maar ik zou het jammer vinden als het hoe en wat van het bijbehorende verhaal wordt versmald tot mijn huidskleur.

Misschien zit daar dus wel de overgevoeligheid aan mijn kant: dat ik net iets te vaak heb gehoord dat ik 'makkelijk praten' heb met een hypotheekvrij huis, terwijl we daar jarenlang extra zuinig voor hebben geleefd. Het leven is een optelsom van beslissingen en kansen, van toeval en geluk, van inspanningen en besparingen, van zaaien en oogsten. Ja: ik ben wit en hoogopgeleid, maar ik zou nooit in deze positie terecht zijn gekomen als ik al mijn geld over de balk had gesmeten of als ik na mijn eerste geflopte boek de handdoek in de ring had gegooid.

Het is ook te simpel of het allemaal op te hangen aan één kapstok, want naast afkomst en geslacht speelt ook mee of je slim bent of dom, knap of lelijk, bang of dapper, lang of kort, gezond of ongezond en ga zo maar door. De ene mens heeft vanaf zijn geboorte meer kansen dan de andere, maar het zou een slechte zaak zijn als we elke persoonlijke prestatie - inclusief het uitlopen van een bedevaartstocht - af gaan doen als een privilege en elke welverdiende beloning verwarren met de term bevoorrecht.