Abortus is net zo goed een mannenzaak

De laatste tijd heeft de gedachte postgevat dat mannen hun mond zouden moeten houden als het over het onderwerp 'abortus' gaat, omdat het een vrouwenzaak is. Elke toelichting wordt meteen weggezet als 'mansplaining', met de toevoeging dat het háár lichaam is en dus ook háár beslissing. Toch denk ik dat ook mannen een zinnige bijdrage aan de discussie kunnen leveren, zeker als ze daarnaast ook nog eens romanschrijver zijn.

Nu zijn er bepaalde situaties denkbaar waarin vrouwen zonder meer de allesbepalende factor zijn. Dat geldt bijvoorbeeld wanneer je het slachtoffer bent van een verkrachting of zwanger bent geraakt van een familielid. De conceptie kan ook het resultaat zijn van een onbezonnen onenightstand met een bedpartner die al vertrokken was voor de zon opkwam zonder zijn telefoonnummer achter te laten. In de meeste andere gevallen zal er echter sprake zijn van een verwekker, dus in zekere zin van een aanstaande vader, al wordt er uit zelfbescherming liever niet in dat soort termen gedacht.

Toch heeft de man een zekere inbreng wanneer het om een relatie gaat, hoe kortstondig die ook is. Een zwangere vriendin tot een abortus dwingen of onder druk zetten, is in zekere zin net zo kwalijk als het geheel buitensluiten van je partner bij de beslissing het ongeboren kind weg te laten halen. De relatie kan geen toekomst hebben of nog erg pril zijn, maar zelfs dan blijft het een interessante vraag op welk moment een verwekker zich er eventueel wél mee mag bemoeien. Als je een jaar samen bent? Als je samenwoont? Als je samen al toekomstplannen hebt gemaakt en het over een eventuele kinderwens hebt gehad?

Laat ik eerst maar eens een persoonlijk voorbeeld noemen om te laten zien hoe ik er zelf ongeveer in sta. Zo kende ik mijn huidige vrouw nog maar kort, toen ze bijna een week over tijd was. Zij werkte op dat moment in het onderwijs met een tijdelijk contract, ik was pas vijfentwintig en studeerde nog. Het bleek uiteindelijk loos alarm, maar toch hadden we al snel besloten dat we ons aan deze nieuwe realiteit zouden aanpassen, al was het alleen maar omdat ongepland iets heel anders is dan ongewenst. 

Met die blik keek ik ook naar Claire Underwood uit House of Cards die op weg naar de top maar liefst drie abortussen heeft ondergaan. Nu weet ik nog steeds niet of ze in die serie zit als archetype van een hoogopgeleide, ambitieuze en onafhankelijke vrouw of als afschrikwekkend voorbeeld, maar ik knap daar meteen op af. Anders gezegd: als ze dat feit tijdens First Dates zou opbiechten, zou ik voorstellen de rekening te splitten en hoefde ik haar daarna nooit meer te zien. 

Wat opvalt in de discussie is dat het onderwerp abortus wordt gereduceerd tot een feministisch wapenfeit, terwijl het in werkelijkheid elke keer een klein drama is. Om die reden wordt de verwekker waarschijnlijk liever ook buiten beeld gehouden, want een zinsnede als 'aanstaande vader' maakt het lastiger om de ingreep te zien als een strikt mechanische of louter medische handeling. Dat is het dan ook niet, zelfs als je het op het moment zelf liever zo classificeert.

Ik ben dan ook niet zomaar aan het 'mansplainen', maar ik bezie dit - zoals bijna elk onderwerp - als een roMANschrijver. Daardoor weet ik dat een abortus niet zomaar een wat vertraagde en brute vorm van anticonceptie is, maar een ingreep die je nooit meer helemaal loslaat. Hoe rationeel en weloverwogen je er op het moment zelf ook instaat, het kan later zomaar ineens weer de kop opsteken, zeker wanneer het (zoals bij Claire Underwood) wordt gevolgd door kinderloosheid.

Dat is de tragische waarheid: dat je eerste abortus net zo goed de laatste kans kan zijn om een kind te krijgen. Maar zelfs als je later de man van je leven ontmoet en samen met hem een gelukkig gezin sticht met een paar gezonde kinderen, blijft er in je achterhoofd iets knagen. Daarvoor hoor je net iets te vaak verhalen van vrouwen die hun hele leven blijven uitrekenen hoe oud hun ongeboren kind nu ongeveer zou zijn geweest. Dat is eigenlijk ook alles wat ik met deze bijdrage nog eens wil onderstrepen: dat die ingreep ingrijpender is dan nu soms wordt gesuggereerd of gedacht.

In mijn nieuwe boek gaat het zelfs ook nog even over de slavernij

Door de titel van mijn nieuwe boek zou je denken dat het alleen gaat over virussen en vaccins, maar het is - eigenlijk net als alle voorgaande titels - vooral een autobiografisch verslag in combinatie met een maatschappelijke analyse en een tijdsbeeld. Rode draad in al mijn boeken is de vaststelling dat er over bijna élk onderwerp wel iets meer kan worden gezegd dan de clichés die in de media tot vervelens toe worden herhaald. Zo komt zelfs ook het onderwerp 'slavernij' even voorbij, reden om eens goed te gaan zitten voor de 2Doc over hetzelfde onderwerp die eerder deze week te zien was.

De grap is dat ik op het bestaan van deze documentaire werd geattendeerd doordat ik zangeres Sabrina Starke volg op Facebook. Zij tekent voor het prachtige nummer waarmee de documentaire afsluit en zorgde er indirect voor dat ik op zoek ging naar haar album Lean On Me waarop ze nummers van zanger Bill Withers vertolkt. Ik zal later nog eens op deze plek beschrijven op welke wijze de pandemie mijn muzieksmaak heeft beïnvloed, maar dit geeft al aardig aan hoe associatief ik bij alles te werk ga.

Dus ging ik er gisteren eens goed voor zitten om naar de documentaire Nieuw Licht te kijken. Dat was verhelderend, want voor het eerst begreep ik pas goed waar de behoefte vandaan komt om aandacht te vragen dit onderwerp. Daarmee geef ik het antwoord meteen al weg, want het komt door de maar al te menselijke behoefte om te weten waar je vandaan komt. Mensen zijn niet alleen geïnteresseerd in hun eigen stamboom, maar ook in die van hun volk. 

Voor witte mensen - zeker voor mensen van mijn generatie - is dat vanzelfsprekend, zonder dat je daar verder bij stilstaat. Zelfs met een slechts vaag omlijnd historisch besef, kun je jezelf identificeren met ontdekkingsreizigers en ridders, met uitvinders en schilders, met vikingen en cowboys, met astronauten en verzetshelden. Daar komt in mijn geval dan nog een stel berooide Duitsers bij die rond 1870 met handkarren over de grens trokken op zoek naar een beter leven. 

Nu Nederland steeds meer verkleurt, ontstaat ook de logische behoefte om hun verhaal te vertellen en hun plek in de wereldgeschiedenis te laten zien. Als witte man heb je er geen benul van wat het met je zelfbeeld doet als je in de musea en geschiedenisboeken louter beelden ziet - afspiegelingen van jezelf - van bedienden en slaven. Niet alleen wil je aandacht voor die historie, je gaat ook op zoek naar andere rolmodellen en naar heldhaftige of verheffende verhalen. Daar hoort zo'n expositie in het Rijksmuseum onlosmakelijk bij.

Waarmee ik uitkom op de paar kanttekeningen die ik toch even wil maken. Zo wordt het team conservatoren dat de expositie verzorgt omschreven als heel 'divers', terwijl het om twee witte vrouwen gaat en twee vrouwen van kleur. Mij maakt dat persoonlijk niet uit want het gaat om het eindresultaat, maar je kunt je afvragen of er in zo'n setting nog wel plaats zou zijn voor een witte man van vijftig die een nuchtere kijk op de zaak heeft en vaststelt dat het een belangrijk onderwerp is maar tegelijk iets van anderhalve eeuw geleden.

In de documentaire wordt daar wat makkelijk overheen gestapt, maar het blijft van een heel andere orde dan de Tweede Wereldoorlog. Mijn moeder heeft die tijd nog bewust meegemaakt, terwijl je bij de slavernij terug moet naar over-, overgrootmoeders (of zelfs nog verder terug). Dat maakt hoe dan ook verschil, nog los van het feit dat de gruwelen uit WO2 misschien nog wel erger waren omdat ze feitelijk in de 'moderne' tijd plaatsvonden.

Dat heeft niets met relativeren te maken of met bagatelliseren, maar is een feitelijke vaststelling. Sowieso is historisch besef bij alles van het allergrootste belang, want mensen van mijn generatie zongen zonder erbij na te denken een liedje over 'Moriaantje zo zwart als roet' en lazen De negerhut van oom Tom, terwijl we nu zijn overgeschakeld op uitdrukkingen als 'wit' en 'tot slaaf gemaakten'. Tegelijk moeten witte mensen ook leven met de verschrikkingen uit WO2, waarbij Europanen elkaar uitmoordden. In zekere zin waren het witte mensen die andere witte mensen de gaskamer in dreven, al wordt het zelden zo omschreven.

Verder niks dan lof, want het was een prachtige documentaire met een meer dan prachtig slotlied en een mooie boodschap. In deze wereld komen we alleen ergens met wederzijds begrip. Daar hoort ook de vaststelling bij dat er mensen van kleur in Nederland wonen die niks met slavernij te maken hebben en witte Nederlanders die hier pas vanuit het buitenland zijn gearriveerd toen diezelfde slavernij allang was afgeschaft en die dus part noch deel hebben gehad aan deze hele materie en er ook niet indirect van hebben geprofiteerd. Voor alles geldt: uitlichten zonder te overdrijven. 

Daar hoort ook bij dat je aandacht mag vragen voor slavernij, zonder de impliciete vaststelling dat er sprake zou zijn van collectieve schuld of de gemakzuchtige hypothese dat hedendaags racisme per definitie wortelt in kolonialisme. En dan heb ik het al helemaal niet over de onzinnige vraag of wetenschap 'gedekoloniseerd' zou moeten worden omdat er nergens in de geschiedenisboeken een donkergekleurde wiskundige te vinden is. Beter is het om met een schone lei te beginnen, zonder wij en zij en zonder het steeds maar over zaken te hebben als geslacht, geaardheid of kleur.

Lekker iedereen blocken die zich buiten je eigen bubbel bevindt

Wie op Twitter verschoond wil blijven van oneerbare voorstellen, scheldpartijen of bedreigingen, heeft de mogelijkheid mensen te 'blokkeren'. Zelf vind ik dat een beetje een paardenmiddel, want je kunt ook op de knop 'negeren' drukken of - op Facebook - mensen 30 dagen laten snoozen zodat je niets meer van ze meekrijgt. Zelf ben ik inmiddels ook al een paar keer hardhandig geblockt, zelfs door een collega-schrijver (!) die ik in een van mijn boeken citeer.

Het grappige is dat ik al een keer was geblockt door iemand die ik helemaal niet volg op Twitter, laat staan dat ik ooit iets lelijks of onaardigs over hem had gezegd. Ik ontdekte het ook pas, toen iemand naar hem verwees en een tweet bijsloot die ik niet kon lezen. Tot mijn stomme verbazing bleek Charles Groenhuijsen mij de toegang tot zijn account te hebben ontzegd, waarmee ik waarschijnlijk meteen ook mijn kansen heb vergooid om ooit bij OP1 te mogen aanschuiven. 

Hoewel ik eerst niet begreep waar ik dat aan te danken had, schoot me opeens te binnen dat ik hem als voorbeeld heb aangehaald in Het plakbandpensioen. In een interview met De Volkskrant was hij zo openhartig geweest over zijn afkoopsom bij de NOS, dat ik uit de losse pols had uitgerekend dat hij óók best had kunnen stoppen op zijn 55ste als hij had gekozen voor een ander uitgavenpatroon. Blijkbaar stond er iets tussen wat hem in het verkeerde keelgat was geschoten, al kan ook dat hij het gewoon ongepast vond om ongevraagd te worden genoemd.. 

Niet zelden worden mensen boos over iets wat je in een discussie zijdelings noemt en wat helemaal niet rechtstreeks tot die persoon is gericht. Zo las ik als nieuwsgierige politicoloog het boek Hallo witte mensen van Anousha Nzume (die eigenlijk gewoon Anna Senga heet) en Witte onschuld van Gloria Wekker. In beide gevallen stelde ik vast dat het om onleesbaar en soms onbegrijpelijk jargon ging dat alleen maar leek te zijn bedacht om te kunnen 'bewijzen' dat er zoiets bestaat als wit privilege en institutioneel racisme.

Je kunt het daarmee eens zijn of niet, feit is dat ik niet snel op andere gedachten zal worden gebracht als ik niet eens kan lezen wat Anouscha Nzume de wereld in slingert. Iemand blocken wordt daardoor al snel een symbolische straf, louter bedoeld om ook de kleinste barstjes in de eigen bubbel dicht te smeren. Ook Sander Schimmelpennick duldt geen enkel weerwoord, want voor je het weet sta je op de zwarte lijst.

Meer moeite had ik met de 'block' van Joke Hermsen, niet alleen omdat het een collega-schrijver is, maar ook omdat ik haar in Het nieuwe nietsdoen heb geciteerd en dat doe je niet als je iemand niet respecteert. Haar reactie voelt dan ook aan als een steen door de ruit van de buurman vanwege het feit dat er een tak over de schutting heen hangt en valt wellicht te verklaren door het feit dat de #lockdown steeds meer mensen over het randje duwt. 

Ik reageerde op een van haar tweets met de opmerking dat ik me als man geneerde voor de tranen van CNN-reporter Van Jones na de winst van Joe Biden. Niet alleen vind ik zo'n emotionele uitbarsting een tikje ongepast, het is ook onprofessioneel om zo nadrukkelijk partij te kiezen. Hoewel het voor de filosoof Joke Hermsen op z'n minst interessant zou moeten zijn om eens te kijken naar zijn optreden met het begrip 'pathos' in het achterhoofd, smeet ze hardhandig de deur toe.

Pas later begreep ik dat het in dit geval niet ging om een soort M/V-verschil, maar meer om de mate waarin mensen de afgelopen jaren emotioneel hebben geïnvesteerd in de VS in het algemeen en de verkiezing van Donald Trump in het bijzonder. Ook schrijfster Saskia Noort schreef dat ze in tranen was bij de inauguratie van Joe Biden, terwijl ik niet eens heb gekeken. Zelf vond ik Trump een lomperik en een brokkenpiloot, zonder dat het me verder echt raakte of bovenmatig bezighield.

Dat laat zien dat we allemaal in onze eigen bubbel zitten en met heel andere ogen naar de wereld kijken. Zo lees ik op sommige dagen vijf kranten, terwijl ik tegelijk nooit (echt nul komma nul keer) naar een talkshow kijk. Je bent dan heel goed geïnformeerd, maar bevind je wel in een heel andere wereld dan mensen die de hele avond voor de buis hangen. Bovenop die Babylonische spraakverwarring komt dan nog het feit dat mensen steeds wiebeliger worden naarmate de lockdown voortduurt en daardoor ook steeds sneller hun geduld lijken te verliezen.