Zoeken

woensdag 31 mei 2017

Mijn basisinkomen is in zekere zin een vorm van asociale zekerheid

Afgelopen maandag heb ik met belangstelling gekeken naar de tweede uitzending van Radar Extra over werkloze 55-plussers. Daarin werd gepleit voor een experiment met een basisinkomen onder deze groep om te zien welk effect een dergelijk systeem in de praktijk heeft. Grappig genoeg gaat mijn nieuwe boek over exact hetzelfde onderwerp, want sinds 1 mei 2016 geef ik mezelf elke maand 1000 euro netto. Dat geld is afkomstig uit een speciaal voor dat doel aangelegd spaarpotje, dus ik feite betaal ik mijn eigen basisinkomen. Toch kan ik nu, na dertien maanden, precies vertellen wat het met je leven doet wanneer je op de eerste dag van de maand op de deurmat een denkbeeldige envelop vindt met daarin tien briefjes van 100 euro die je geheel vrij kunt besteden.


Er zijn in ons land maar een paar mensen die iets zinnigs kunnen zeggen over het basisinkomen en die noem ik in mijn boek ook allemaal. Zo heb je de jonge historicus Rutger Bregman die een lans breekt voor een dergelijk systeem in het boek Gratis geld voor iedereen, maar die het onderwerp alleen kent uit studieboeken. Daar staat dan ZZP'er Frans Kerver tegenover die een jaar lang leefde van een basisinkomen dat door crowdfunding bijeen is gebracht en die aan den lijve heeft ervaren hoeveel rust een vaste maandelijkse toelage brengt in je leven en in je hoofd.

In mijn nieuwe boek, dat Leven van de lucht zal gaan heten en dat in september verschijnt, doe ik verslag van de eerste twaalf maanden van mijn eigen experiment met een basisinkomen. Het verhaal begint op de Dag van de Arbeid in de maand dat ik 55 zou worden en "eindigt" een jaar later met de vaststelling dat er de in die twaalf maanden meer veranderd is in mijn leven dan in de voorgaande twaalf jaar. Een basisinkomen zet dus van alles in beweging en verandert zelfs nog meer dan voorstanders beseffen of vermoeden.


De verwachting is dat mensen zich, met een basisinkomen op zak in alle vrijheid gaan ontplooien, eigen bedrijfjes opzetten en talenten aanboren waar ze nu niet aan toekomen of waarvan ze niet eens beseffen dat ze die bezitten. Met een onvoorwaardelijk basisinkomen op zak hoef je maar een beetje bij te verdienen voor een menswaardig bestaan en kun je veel tijd besteden aan je moestuin of aan mantelzorg en vrijwilligerswerk. Maar wat gebeurt er als je agenda ineens niet meer volstaat met (betaalde) opdrachten en deadlines maar is volgeplakt met bioscoop- en theaterkaartjes? Wat is dan je maatschappelijke nut en je bijdrage aan de samenleving?

In mijn nieuwe boek vergelijk ik mijn laatste belastingaangifte in loondienst met die van vorig jaar en de uitkomst is op zijn minst opvallend te noemen. Het precieze rekensommetje vind je in mijn boek, maar ik kan nu alvast wel verklappen dat het niet veel nut heeft om de betaalbaarheid van een basisinkomen te baseren op de bestaande belastinginkomsten omdat het volstrekt onduidelijk is hoeveel mensen straks nog opbrengen wanneer ze maandelijks 1000 euro op hun tekening gestort krijgen zonder daarvoor iets te hoeven doen (en zonder daarvan iets af te hoeven dragen want dat bedrag is al netto).


Een onvoorwaardelijk basisinkomen is een nieuwe, verfrissende vorm van sociale zekerheid die veel meer zekerheid biedt aan de ontvangers en die hun menselijke waardigheid intact laat. Mijn eigen basisinkomen werkt op dezelfde manier, maar is in zekere zin een vorm van asociale zekerheid omdat alleen mijn eigen huishouden ervan profiteert. Dat is niet verkeerd of oneerlijk (want iedereen kan tijdig beginnen met aflossen en sparen), maar het is tegelijk geen oplossing waar het collectief iets aan heeft. Ik gedraag me precies zo "zelfredzaam" als de overheid graag ziet, maar ik kost diezelfde overheid indirect ook geld omdat ik ik minder belasting betaal en minder geld uitgeef.

Nu ik op het punt sta de veertiende maand in te gaan van mijn eigen experiment, besef ik dat een proef van een jaar te kort is. Om écht iets zinnigs te kunnen zeggen over voor- en nadelen van een basisinkomen zul je mensen minstens vijf jaar "gratis geld" moeten geven met uitzicht op langer. Kunstenares Anne van Dalen kan daarover meepraten. Met haar gecrowdfunde basisinkomen op zak ontpopte ze zich het afgelopen jaar als kunstenares en regelde ze zelf haar eerste expositie. Om daarmee verder te kunnen gaan, (en om te zien wat dat haar verder nog allemaal gaat brengen) vraagt ze nu 100 mensen een jaar lang om een bijdrage van een tientje per maand. Kleine moeite, dus ik betaal graag mee aan haar basisinkomen van mijn eigen basisinkomen.