Is een restschuld soms ook een beetje eigen schuld?

Als het gaat om de vraag wie er schuldig is aan de kredietcrisis, zijn we een beetje blijven steken in het sentiment dat in oktober 2008 de kop opstak. Natuurlijk hebben banken bergen boter op hun hoofd en hebben adviseurs allerlei steken laten vallen. Maar hoe zit het met de rol van de consument? Kun je een bank nu echt serieus de schuld geven van je restschuld als je twee jaar na de aankoop van je eerste huis alweer gaat scheiden?

Toen ik eind 2008 begon met het versneld aflossen van onze hypotheek, deed ik dat vanuit een soort impulsieve woede richting het financiële systeem. Ik wilde niets meer met banken te maken hebben, behalve voor het dagelijkse betalingsverkeer. Dat was een krachtige emotie en een sterke drijfveer, maar het pleit me natuurlijk niet vrij van hebzucht en overmoed. Want wie met een beschuldigende vinger naar de ander wijst, wijst vaak indirect ook naar zichzelf.

Zo las ik vanmorgen met gemengde gevoelens het verhaal in de krant van Ralf Pijnaker die zijn bank voor de rechter sleept vanwege zijn restschuld. Die liep hij op nadat hij zijn appartement met verlies had moeten verkopen. Dat is niet leuk (al gaat het "slechts" om 35.000 euro), maar de belangrijkste vraag is wie in deze zaak nu het meeste te verwijten valt. Is hij, zoals de kop suggereert, door de Rabobank "in de schulden gelokt" of speelt er misschien nog iets anders?

Uit het bijbehorende verhaal blijkt allereerst dat Ralf en zijn vriendin samen eigenlijk te weinig verdienden om zich het bewuste appartement te kunnen veroorloven. Na lang zoeken bleek één bank bereid hen toch het benodigde geld te lenen, zij het zonder NHG. Vervolgens ging het stel al binnen twee jaar scheiden, met als gevolg dat ze het huis weer van de hand moesten doen juist op het moment dat de huizenmarkt de gevolgen begon te ondervinden van de crisis. In die zin was er dus in dubbel opzicht sprake van slechte timing.

Volgens Pijnaker is de bank "verantwoordelijk voor de schade". Dus niet medeverantwoordelijk, of medeschuldig maar voor de volle honderd procent, ook al omdat hij een tophypotheek kreeg op wat later de top van de huizenmarkt zou blijken te zijn. Dat is wrang, maar je kunt de bank natuurlijk onmogelijk verwijten dat hij een te duur huis heeft gekocht, dat zijn relatie stuk liep of dat de huizenprijzen gingen dalen. Wie de krant een beetje aandachtig las, kon jaren eerder al weten dat er 30% lucht zat in de huizenmarkt en wie het boek Deflatie in aantocht van Eric Mecking in de kast had staan wist ook dat er een crisis aan zat te komen.

Een oud-collega van mij heeft ooit zijn hypotheek verhoogd om met de overwaarde te gaan beleggen en daarvan ondervindt hij tot op de dag van vandaag de nadelige gevolgen. Die constructie is hem door een agressieve adviseur aangesmeerd met valse beloften en veel te optimistische berekeningen. Dat grenst aan het misdadige, maar in het geval van Pijnaker zou ik eerder spreken van een combinatie van dubbele pech. Net zo goed als de bank de economische crisis niet zag aankomen, zo zag de koper blijkbaar zijn relatiecrisis niet aankomen.

Banken zijn veel te genereus geweest en het is totaal onverantwoord om mensen 6 keer hun jaar inkomen te lenen of een hypotheek van 130% (want dat impliceert dat de huizen nog eens 30% moeten stijgen om uit de kosten te zijn). Tegelijk is een potentiële restschuld ook een beetje eigen schuld of in ieder geval eigen verantwoordelijkheid. Na 2008 heb ik ruim 80.000 euro versneld afgelost, maar er zijn heel veel leeftijdgenoten met precies hetzelfde inkomen die datzelfde geld hebben uitgegeven en opgesoupeerd. Hoe het in het leven verder dan ook verloopt, je krijgt nooit meer precies dezelfde uitkomst.